Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?

Borderline personality disorder (BPD) yani Borderline kişilik bozukluğu, içsel dürtülerin kontrolünü sağlayamama, duyguları düzenleme ve yansıtma noktasında sorunlar yaşama, sosyal ilişkilerde ve benlik algısını oluşturmada kararsızlık yaratma gibi semptomlar ile karakterize edilen bir psikolojik bozukluktur. Bu etkiler neticesinde BPD hastaları, aile üyeleri ve sağlık sistemleri üzerinde çok yüksek bir baskıya sahip olduklarını hissederler. Borderline terimi ilk olarak 1938 yılında ünlü psikanalist Adolph Stern tarafından nevrotik ve psikotik grubundaki hastaların tam orta noktasını ifade etmek için ortaya atıldı. Devamında 1979 yılında psikiyatr Robert Spitzer ve arkadaşları BPD’yi tanımlamak için geçerli tanı kriterlerini ortaya attılar. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM) olarak adlandırılan el kitabı, ruhsal hastalıklar için tanı ölçeği niteliğindedir. Kitabın en son bölümü olan DSM-5 kısmında da BPD hastalığının geçerli kriterleri yer almakta olup geçerliliğini devam ettirmektedir1,2,3.

BPD İçin Karakterize Edilmiş DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Gerçek veya hayali olarak içten içe kaçınmaya çalıştığı çok yoğun terk edilme korkusuna sahip olmak.
  2. İdealleştirme ve devülasyon sınırları arasında gelgitler içeren, istikrarsız ilişkiler kurmaya eğilimli olmak.
  3. Sürekli olarak kararsız ilerleyen karakter imajı ve benlik duygusuna sahip olmak.
  4. Madde bağımlılığı, her konuda aşırılığa kaçma gibi kişiye zarar verebilecek dürtülere sahip olmak.
  5. Çok kez intihar girişiminde bulunmak ve kendine istemli olarak zarar verecek davranışlar sergilemek.
  6. Kronik amaçsızlık ve boşluk hissine esir olmak.
  7. Sinirine hakim olamama ve sık sık tekrarlayan öfke nöbetleri.
  8. Paranoid düşüncelere hakim olmak.

Borderline Kişilik Bozukluğu Neden Meydana Gelir?

2000 ve 2008 yıllarında yapılan ikiz deneylerinde, tek yumurta ikizlerinin çift yumurta ikizlerine oranla daha yüksek sayıda BPD hastası barındırdığı kanıtlanmıştır. Deney sonucunda BPD’nin %55 oranında kalıtsal olduğu ortaya çıkmıştır. Kalıtsal faktörlerin yanı sıra çevresel faktörler de BPD’nin oluşmasında çok etkilidir. Çocukluk döneminde maruz bırakılan fiziksel ve cinsel istismar, ebeveynler tarafından ihmal edilme gibi faktörler BPD hastalarının yaklaşık %70’inde mevcuttur. Erken yaşta anneden kopma, anneye olan bağların zayıflığı, aile sınırlarının uygunsuz olması, ebeveynlerde madde bağımlılığının bulunması ve ebeveynlerin patolojik açıdan hasta olmaları da en çok kabul edilen çevresel faktörler arasındadır. Genellikle ergenlik döneminde oluşmaya başlayan BPD yetişkinlik döneminde kendini daha belirgin göstermektedir. Kişinin yetişkinlik dönemine kadar yaşadığı travmalar ve olumsuz yönde ilerleyen çevresel faktörler hastalığın aynı oranla gelişim göstermesini sağlar3,4,6,7.

BPD Adına Yapılmış Nörobiyolojik Araştırmalar

Nörogörüntüleme çalışmaları, BPD hastalarının mutlu ve üzgün yüzleri doğru algılamalarına rağmen olumsuz yüz ifadelerini (korku, öfke gibi) diğer kişilere göre daha yanlış algıladıklarını göstermektedir5,6

Şekil 1: BPD hastası bir birey ile sağlıklı bir bireyin beyin ısı haritaları karşılaştırmaları (sol taraftaki beyin BPD hastasına, sağ taraftaki beyin sağlıklı bir bireye ait).

Yukarıdaki ısı haritaları beynin amigdala, hipokampüs ve prefrontal korteks bölgelerini göstermektedir. Isı haritasının yorumu da şöyle yapılmaktadır:

  • Amigdala: Amigdala beynin korkuyu düzenlediği kısımdır. BPD hastalarının sağlıklı bireylere göre amigdalası daha küçüktür bu da amigdalanın çok daha aktif çalışmasına sebep olur. Amigdalanın aktif çalışması kişinin yaşadığı korku duygusunu diğer bireylere göre daha yoğun yaşamasını ve korku duygusunun etkisinden çıkmasının çok daha uzun sürmesine neden olur9.
  • Hipokampüs: Hipokampüs beyinde uzun ve kısa süreli hafıza ve duygusal tepkilerle ilişkili beynin işlemcisi gibi yorumlanır. BPD hastalarının hipokampüs bölgesi sürekli bir uyarım halindedir: tehditleri ve diğer duyguları yanlış algılayıp amigdalaya yanlış şekilde iletir. Bu BPD’li kişilerin dünyayı çok daha tehditkâr bir yer olarak görmelerini sağlar9.
  • Prefrontal Korteks: Prefrontal korteks, akıl ve akılcılıktan sorumlu, mantıklı düşünmemizi sağlayan bölgedir. BPD hastaları işlevsiz bir prefrontal kortekse sahip oldukları için semptom olarak da ifade edilen dürtüselliğe sahiptirler9.

Borderline Kişilik Bozukluğu’nun Tedavileri Nelerdir?

Borderline kişilik bozukluğu için kanıta dayalı üç adet tedavi yöntemi bulunmaktadır.

Bunların ilki zihinselleştirme temelli terapidir (MBT); hastanın etrafındaki kişilerin onu anladığını hissettiren bir yaklaşımla duygu düzenleme bozukluğu kısmında çok yardımcı olur. Bu yöntem hastaların daha atılgan olmasını ve çevresindeki kişiler hakkında daha az paranoid düşünce beslemesini sağlar.

Şekil 2: Temsili psikoterapi görseli.

İkinci olarak, diyalektik davranış terapisi (DBT) bulunmaktadır. Somut olarak diğer kişilerle farkındalık duygusu edinilir ve duygu düzenleme becerileri ile ilişkilendirilip birleştirilir.

Son olarak aktarım odaklı psikoterapi (TFP) bulunmaktadır. Kişinin hasta bireyler arasındaki dinamiklerin farkındalığını kazanması adına hasta-terapist ilişkisini kullanmaya odaklı bir yöntemdir. MBT ve DBT, 12-18 ay arasında bireysel ve grup terapilerini içerir. Terapinin yanı sıra Amerikan gıda ve ilaç dairesi (FDA) onaylı hiçbir ilaç bulunmamaktadır4,5,8,10.

Sonuç

2007 ve 2008 yıllarında yapılan geniş epidemiyolojik araştırmalar dünya nüfusunun %11’inin BPD hastası olduğunu ortaya koymuştur yani çevremizde tanısı konulmamış birçok BPD hastası bulunmakta. BPD hastası bireylerin tanı konulduktan yaklaşık 8 yıl sonrasında %50 oranında iyileşme gösterdiği gözlemlenmiştir. Yani, kişi ailesini veya, yaşayacağı travmaları seçemez ancak erken teşhisle gelecek hayatını olumlu yönde şekillendirebilir. Bu yüzden yazımda bahsettiğim herhangi bir psikolojik semptoma sahipseniz çok geç olmadan bir psikiyatra başvurmanız çok iyi olacaktır10,11.

Kaynaklar:

  1. American Psychiatric Association Diagnostic and statistical manual of mental disorders DSM-III.American Psychiatric Association, Washington, DC1980
  2. Lieb K Zanarini MC Schmahl C Linehan MM Bohus M Borderline personality disorder.
  3. Tomko RL Trull TJ Wood PK Sher KJ Characteristics of borderline personality disorder in a community sample: comorbidity, treatment utilization, and general functioning.
  4. Westphal M, Olfson M, Bravova M, et al.; Borderline personality disorder, exposure to interpersonal trauma, and psychiatric comorbidity in urban primary care patients. Psychiatry. 2013;76(4):365-380
  5. Australian Government National Health and Medical Research Council. Clinical practice guideline for the management of borderline personality disorder. 2012 January 14, 2021.
  6. Spitzer R.L., Endicott J., Gibbon M. Crossing the Border into Borderline Personality and Borderline Schizophrenia. Arch. Gen. Psychiatry. 1979;36:17–24. doi: 10.1001/archpsyc.1979.01780010023001.
  7. Stern A. Psychoanalytic Investigation of and Therapy in the Border Line Group of Neuroses. Psychoanal. Q. 1938;7:467–489. doi: 10.1080/21674086.1938.11925367.
  8. Regier DA, Kuhl EA, Kupfer DJ. The DSM-5: Classification and criteria changes. World Psychiatry. 2013 Jun;12(2):92-8.
  9. Foxhall M, Hamilton-Giachritsis C, Button K. The link between rejection sensitivity and borderline personality disorder: A systematic review and meta-analysis. Br J Clin Psychol. 2019 Sep;58(3):289-326.
  10. Ellison WD, Rosenstein LK, Morgan TA, Zimmerman M. Community and Clinical Epidemiology of Borderline Personality Disorder. Psychiatr Clin North Am. 2018 Dec;41(4):561-573.
  11. Crowell SE, Beauchaine TP, Linehan MM. A biosocial developmental model of borderline personality: Elaborating and extending Linehan’s theory. Psychol Bull. 2009 May;135(3):495-510.

Görsel Kaynaklar:

  1. https://theconversation.com/cbt-dbt-psychodynamic-what-type-of-therapy-is-right-for-me-171101
  2. https://medium.com/invisible-illness/its-all-in-your-head-borderline-personality-disorder-and-the-brain-c14b66eb0966

Denetleyen: Beril GÜREL

Yorum bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir