HIV Nedir ve Nasıl Bulaşır?
HIV (Human Immunodeficiency Virus/İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), retrovirüs familyasına ait bir lentivirüstür. Lentivirüsler memelilerde uzun inkübasyonlu ölümcül bir tablo seyreder. HIV’in retrovirüs olmasından da anlaşılacağı üzere HIV bir RNA virüsüdür [1]. HIV kendi içinde iki alt gruba ayrılır, bunlardan birisi HIV-1 diğeri ise HIV-2’dir. Eğer ki HIV-1 ve HIV-2 kıyaslanacak olursa göze çarpan birkaç özellik şu şekilde sıralanabilir;
- İlk olarak, HIV-1, HIV-2’den daha yaygın ve daha ölümcüldür. HIV-1 pandemik, HIV-2 ise endemik nitelikler taşımaktadır.
- HIV-2 daha uzun inkübasyon dönemiyle birlikte CD4 düzeylerinde daha az azalma olduğu ve IL-2 salınımı ise HIV-1’e oranla daha fazla olduğu bilinmektedir [2].
HIV vücuda girdiği andan itibaren immün sistemin elemanları olan lenfositleri ve makrofajları hedef alır. Bunun en büyük nedeni virüsün hücre içine girebilmesi için gerekli olan CD4 adlı glikoproteinin bulunmasıdır. Virüs, hücreyi enfekte eder ve hücre ölene kadar virüs üretime devam eder. CD4+ lenfositlerinin enzimatik işlevleri zamanla bozulur ve sayıları gittikçe azalır, böylelikle vücut enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale gelir. Bu tablo nihai olarak edinsel bağışıklık yetmezliği sendromu (AIDS) ile sonlanır[3,7].
HIV’in bulaşma yolları 4 farklı grupta incelenebilir;
- Cinsel İlişki: Semen, vajinal sıvı, oral ve anal seks yoluyla bulaşabilmektedir [5].
- Ortak İğne/Enjektör Kullanımı: Madde bağımlılığı gibi durumlarda HIV+ bireyin bir iğne ucunu kanı ile kontamine etmesi ve aynı iğne ucunun başka bireyler tarafından kullanılması sonucu bulaş gerçekleşir [5].
- Organ, Kan ve Kan Ürünleri ile Bulaş: Organ nakli; doku bütünlüğü bozulmuş olan bölgenin HIV+ bireyin kanı, sekresyonu vs vücut sıvısı ile temas etmesi; hemofili, şiddetli anemi ve acil durumlarda gerçekleştirilen kan transfüzyonu ile de bulaş gerçekleşebilir [5].
- Anneden Bebeğe: HIV+ bir anne doğum sırasında bebeğine virüs bulaştırabilir. Doğum sonrası ise anne sütü ile bulaş gerçekleşebilir [5].
HIV’in bulaşmadığı yollar
Sosyal öpüşme, el sıkışma, tükürük, göz yaşı, öksürük, banyo vb ortak kullanım alanlarından ve HIV+ bireyi sokmuş bir böcek enfeksiyon için vektör görevi görememektedir [5].
Her zamanki gibi bulaştan korunmak hem daha ucuz hem de daha kolaydır. Bunlar kısaca latex condom kullanımı, cinsel birliktelik öncesi preexposure prophylaxis (PrEP) gibi ilaçların kullanılması, ortak iğne/enjektör kullanımının önüne geçilmesi, doğum öncesi ve sonrası antiretroviral tedavi (ART) uygulanması şeklinde sıralanabilir [5].
AIDS Nedir?
HIV’in uzun süreli tedavi edilmemesi sonucu oluşan sendromun ismidir. Immün sistem enfeksiyonlara karşı aşırı savunmasız hale gelmiştir. CD4+ sayısı mL’de 200’den daha azdır. Herhangi bir ART başlanmazsa bireylerin yaşam süresi 2 yılla sınırlıdır. ART ile AIDS’li bireylerin yaşam kalitesi ve süresi artırılmaya çalışılmaktadır ancak AIDS ilişkili fırsatçı enfeksiyonlar ve kullanılan ilaçlar nedeniyle bireylerin yaşam kalitesi fazlasıyla düşmüştür. Belirti ve bulguları arasında uzun süren yüksek ateş, lenf nodüllerinde şişlik, kilo kaybı, kanser ve fırsatçı enfeksiyonlar görülür [6-9].
Tarihçesi
İlk olarak 5 Haziran 1981’de ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) Los Angeles’da 5 homosexuel erkekde Pneumocystis carinii pneumonia (PCP) olarak bilinen nadir bir akciğer enfeksiyonunun varlığını raporlamıştır. Vakaları inceleyen uzmanlar hastalığın cinsel temasla geçtiğini ve immün disfonksiyona neden olup vücudu fırsatçı enfeksiyonlara karşı savunmasız hale getirdiğini ileri sürdüler. Bu raporu takiben bir ay sonra CDC farklı bir raporda, New York’da ve San Francisco’da homosexsuel erkeklerde ender bir kanser türü olan Kaposi Sarkomu’nun fırsatçı enfeksiyonlarla birlikte (özellikle PCP) görüldüğünü belirtmiştir. Bu olanlar sonucunda araştırmacılar bu hastalıkların edinsel immün yetmezlik sendromunun semptomları olduğunu belirlediler [3,5].
Başta sadece homoseksüel erkeklerde görüldüğü için uzmanlar hastalığa gay-related immunodeficiency (GRID) ismini vermişlerdir. Ancak hastalık heteroseksüeller ve madde bağımlılarında da görüldüğü için 1982’de CDC hastalığı tanımlamak için acquired immunodeficiency syndrome (AIDS), Türkçesiyle, edinsel bağışıklık yetmezliği sendromu terimini kullanmıştır [5].
1984’e gelindiğine, Afrika’da Luc Montagnier öncülüğündeki bir Fransız araştırma ekibi HIV’in heteroseksüel geçişine dair net kanıtlar ve virüsün ilk izolasyonunu sağlamıştır. Montagnier ve ekibi virüsü yeni bir insan retrovirüsü olarak tanımlamış ve AIDS’in nedeni olacağını düşünmüşlerdir. Bu nedenle Montagnier virüs örneklerini ilk insan retrovirüsünün keşfinde önemli rol oynamış Robert C. Gallo’ya yollamıştır. Gallo HIV’in AIDS’e neden olduğunu belirlemeye ve kan testi geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Montagnier başta virüse lenfadenopati ilişkili virüs (lymphadenopathy-associated virus-LAV) adını vermiştir ancak 1986’da Uluslararası Virüs Taksonomisi Komitesi HIV olarak yeniden adlandırmıştır. 2008’de Luc Montagnier ve Françoise Barré-Sinoussi HIV’in keşfinden dolayı Nobel Fizyoloji veya Tıp ödülüne layık görülmüştür [5].
Kaynaklar:
- Shuljak, B. F. (2006). Lentiviruses in ungulates. I. General features, history and prevalence. Bulgarian Journal of Veterinary Medicine.
- Nyamweya S, Hegedus A, Jaye A, Rowland-Jones S, Flanagan KL, Macallan DC. Comparing HIV-1 and HIV-2 infection: Lessons for viral immunopathogenesis. Rev Med Virol. 2013 Jul;23(4):221-40. doi: 10.1002/rmv.1739. Epub 2013 Feb 26. PMID: 23444290.
3- Klatt EC. Pathology of HIV/AIDS, 30th edition. Mercer University, School of Medicine, Savannah, 2019, s. 9-24. - Redd AD, Quinn TC, Tobian AA. Frequency and implications of HIV superinfection. Lancet Infectious Diseases, 13:622-628, 2013
- Rogers, Kara, Dude, Annie, Dorwick, Keith and Siliciano, Robert. “AIDS”. Encyclopedia Britannica, 1 Oct. 2020, https://www.britannica.com/science/AIDS. Accessed 15 February 2021.
- Waymack JR, Sundareshan V. Acquired Immune Deficiency Syndrome. [Updated 2020 Sep 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537293/
- Yoshimura K. Current status of HIV/AIDS in the ART era. J Infect Chemother. 2017 Jan;23(1):12-16. doi: 10.1016/j.jiac.2016.10.002. Epub 2016 Nov 5. PMID: 27825722.
- Gonçalves PH, Uldrick TS, Yarchoan R. HIV-associated Kaposi sarcoma and related diseases. AIDS. 2017 Sep 10;31(14):1903-1916
- Waymack JR, Sundareshan V. Acquired Immune Deficiency Syndrome. [Updated 2020 Sep 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537293/
Denetleyen: Oğuzhan UĞUZ
