Maymun Çiçeği Virüsü Bir Sonraki Pandemi Olabilir Mi?

Pandemi, virüs, salgın gibi kelimelere özellikle son yıllarda oldukça maruz kalıyoruz. Covid-19 salgınının neden olduğu pandemi dönemi bir kez daha mikroorganizmaların ne derece etkili olabileceğini bize hatırlattı. Bu tip salgın dönemleri insanlık tarihi boyunca var olmuş ciddi sorunlardır [1]. Salgınların genel nedeni, mikroorganizmaların doğada yaşanan çalkantılı dönemlere gösterdikleri tepkilerdir. Bu çalkantılara örnek olarak savaşlar, depremler, çevre kirliliği, anormal iklim değişiklikleri gösterilebilir. Dünyada, saydığımız sebeplere dayanarak birçok salgın hastalık baş göstermiş ve bu hastalılar insanlık tarihini değiştirecek olaylara imza atılmasını sağlamıştır [2,3]. Örneğin;

  • Çiçek salgınları yeni aşıların bulunmasının önünü açmıştır.
  • Sıtma hastalığı vektör kontrolünün temelini atmıştır.
  • Kolera salgını hemşireliğin gelişmesinde önemli bir etken olmuştur [4].

Son dönemlerde adını sıkça duymaya başladığımız bir hastalık daha ortaya çıkmış durumda, Maymun Çiçeği Virüsü veya İngilizce adıyla Monkeypox. Peki bu yeni virüs yeni bir pandemiye yol açar mı?

Monkeypox virüsü 1958 yılında araştırma için Singapur’dan Danimarka’ya gönderilen deney maymunlarının çiçek benzeri bir hastalık göstermesi ile izole edilip tanımlandı. İlk insan vakası ise 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyet’inde çiçek hastası şüphesi taşıyan bir çocukta tespit edildi [5]. Bu dönemden beri Orta ve Batı Afrika ülkelerinde bu vakaya rastlanmaya başlandı [6]. Genel olarak Monkeypox, çiçek hastalığının nedeni olan Variola virüsünün bir akrabasıdır ve maymun çiçeği virüsünün sebep olduğu bir enfeksiyon türüdür.

Maymun çiçeği virüsünün 2 türü vardır: İlki 2022 yılındaki salgının nedeni olan ve öldürme oranı yaklaşık %1 olan Batı Afrika türüdür. İkincisinin merkezi Kongo Havzası’dır ve %10’luk bir ölüm oranına sahiptir [7].

Maymun çiçeği virüsünün fiziksel ve kimyasal özelliklerine ilişkin bilgiler sınırlıdır. Bilinen, yaklaşık olarak 200nm – 250nm büyüklüğe sahip tuğla şeklinde bir virüs olduğudur [8,9,10]. Etere, sıcak ve soğuk koşullara direnç gösterdiği tespit edilmiştir. Ancak 50 – 56 °C’de 20 dakika süreli bir ısıtma sonucu yaklaşık %92’lik bir enfeksiyon kaybına uğradığı tespit edilmiştir [11].

Görsel 1: Virüs.
Özellik Vaccinia (İnek Çiçeği Virüsü) Monkeypox Variola (Çiçek Hastalığı Virüsü) Kaynak
CAM*’daki lezyon Büyük Küçük Küçük 12
CAM’da büyüme için maksimum sıcaklık değeri 41.0℃ 39℃ 38.5℃ 13
Maymundaki dermal lezyon Bölgesel Genel Genel 14
Tavşan derisinden geçiş Var Var Yok 12
Tavşan derisinde lezyon Hemorajik değil Hemorajik Hemorajik değil 12
3 haftalık farelerde i.c. yolu ile patojenite Ölümcül Ölümcül Yok 15
Tavuk embriyosu hücrelerinde plak oluşumu Var Var Yok 16

Tablo 1:Variola, Vaccinia ve Monkeypox virüslerinin biyolojik özellikleri(*CAM: Tavuk embriyosunun Chorioallantoic zarı).

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 7 Mayıs 2022 tarihinde endemik olmayan ülkelerde maymun çiçeğinin yayıldığı bildirildi. 10 Haziran tarihi itibari ile de yaklaşık 30 ülkede 1.000’den fazla vakanın görüldüğü resmi kayıtlara geçti [7]. Peki bu virüs nasıl bulaşıyor?

Monkeypox insandan-insana ve hayvandan-insana olmak üzere iki farklı şekilde yayılabilir. İnsandan insana bulaşma örnekleri şu şekilde verilebilir:

  • Vücut sıvıları ile doğrudan temas etme durumunda,
  • Uzun süreli solunum salgılarına maruz kalma veya cinsel birliktelik sırasında oluşan uzun süreli yakın temas durumlarında,
  • Vücut sıvıları ile temas etmiş giysi, çarşaf gibi eşyalara temas etme durumunda,
  • Hamile bir kadının plasenta yoluyla fetüse virüs bulaştırma durumunda.

Hayvandan insana bulaşma örnekleri:

  • Virüsü taşıyan bir hayvan tarafından insan vücudunun çizilmesi, ısırılması,
  • Virüsü taşıyan bir hayvanın insan tarafından yenmesi veya bu hayvandan elde edilen enfekte olmuş bir ürünü kullanması [17].

Semptomlar ve Teşhis

Monkeypox virüsünde kuluçka süresi 5-21 gün arasında değişmektedir. Bu virüsün bulaştığı insanlar genellikle birkaç hafta sonrasında iyileşirler. Çünkü maymun çiçeği virüsü kendini sınırlayan bir virüstür. Buna karşın hastalığı ağır geçiren bireyler de görülebilir.

Hastalığın belirtileri:

  • Halsizlik
  • Lenf düğümlerinde şişlik oluşumu
  • Sırt, kas ve baş ağrıları
  • Ateş
  • Titreme

Belirtilerden, özellikle ateş görüldükten, sonra 1-5 gün içerisinde yüzde ve vücutta bir döküntü yayılması meydana gelir. Döküntüler farklılaşmalar geçirerek bir kabuğa dönüşür ve sonra düşer. Kabuklaşma ve kabuğun düşmesi görülene kadar yani cilt tazelenene kadar bu bireyin enfeksiyon bulaştırma riski mevcuttur [6].

Görsel 2: Maymun çiçeği virüsü belirtileri.
Görsel 3: Maymun çiçeği virüsü belirtileri.
Görsel 4: Isırık şekilleri.

Tedavi

Monkeypox virüsü için özelleşmiş bir tedavi yoktur. Çünkü hastalık genel olarak hafif seyreder ve enfekte olan bireyler kısa süre içerisinde tedaviye gerek olmadan iyileşebilir. Vakaları kontrol altına almak için çiçek aşısı, cidofovir ve tecovirimat gibi yöntemler de alternatif olarak kullanılabilir. Özellikle monkeypox ve variola virüsü benzer olduğu için çiçek aşısı olan bireyler %85 oranında maymun çiçeği hastalığından da korunur veya hastalığı çok daha hafif atlatır [17].

Dünya Sağlık Örgütü’nün bildirisine ve doğrulamasına göre 1 Ocak – 22 Haziran 2022, 17.00 CEST, (n=3413) arasındaki maymun çiçeği vakalarının coğrafi dağılımı şekilde verildiği gibidir.

Görsel 5: Virüsün dünya üzerindeki yayılışı.

Aynı tarihler arasında maymun çiçeği vakalarının sayısal dağılımı ise tabloda verildiği gibidir.

Tablo: Virüs sayısı.

Tablo1 ve Tablo2’de görüldüğü üzere Maymun çiçeği virüsü Amerika ve Avrupa bölgelerinde daha yoğun bir şekilde görülürken, Doğu Akdeniz, Asya, Afrika -Nijerya hariç- ve Batı Pasifik bölgelerinde vakaya rastlanma oranları oldukça düşüktür.

Peki Monkeypox bir sonraki pandemi olabilir mi?

Kesin bir cevap verememekle birlikte bilime dayanarak şu sonuca varabiliriz. SARS-CoV-2 yani halk arasındaki adıyla Covid-19 virüsü bir RNA virüsüdür. Bu durum daha hızlı yayılmasının önünü açmaktadır ancak Monkeypox virüsü bir DNA virüsüdür. RNA virüslerine göre yayılması daha yavaştır ve bu sayede önlem alma yolunda daha çok vakit ve imkân olacaktır. Bu durum hastalığın yayılmasını önleyebilir [7].

Ancak yine de Dünya Sağlık Örgütünün tavsiye ettiği gibi:

  • Tüm ülkeler monkeypox semptomları ile uzmanlara başvuran bireyler konusunda tetikte olmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.
  • Maymun çiçeği olduğundan şüphelenilen bireylerden uzak durulmalıdır.
  • Ağız içinde lezyonu bulunan veya öksürük halindeki enfekte bireyin yanında maskesiz durulmamalıdır.
  • Sağlıklı bireyler lezyonlar ile eldivensiz temas etmemelidir.
  • Enfekte olan kişinin özel eşyaları veya temas ettiği nesnelerle sağlıklı bir birey temas ederse eller bol sabunlu suyla veya alkol bazlı el dezenfektanı ile düzenli bir şekilde temizlenmelidir [18].

Kaynaklar:

  1. Tepecik Eğit. ve Araşt. Hast. Dergisi 2020;30(Ek sayı):19-26 doi:10.5222/terh.2020.93764 Hülya Parıldar
  2. Irwin W. Sherman. Çeviren. Emel Tümbay, Mine Anğ Küçüker. Dünyamızı Değiştiren On İki Hastalık. 2016. İş Bankası Kültür Yayınları
  3. Nikiforuk A. Mahşerin Dördüncü Atlısı, Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Erkanlı S, çev. ed: İletişim Yayınları; Tarih Dizisi 12 ISBN-13: 978-975-4 70-853-0 © 2000 İstanbul 7. Baskı 2018
  4. Parıldar H, Dikici MF. Pandemiler Tarihi. History of Pandemics. Klinik Tıp Aile Hekimliği Dergisi. Cilt: 12 Sayı: 1 Ocak- Şubat 2020.
  5. Cho CT, Wenner HA. Monkeypox virus. Bacteriol Rev. 1973 Mar;37(1):1-18.- PMC – PubMed
  6. From: UK Health Security Agency Published 8 September 2018 Last updated 24 June 2022 — https://www.gov.uk/guidance/monkeypox
  7. American Society For Microbiology July 1, 2022 AUTHOR: ASHLEY HAGEN, M.S.
  8. Middelkamp, J. N., and H. A. Wenner. 1969. Electron microscopy of monkeypox virus in epidermal lesions. Bacteriol. Proc., p. 190.
  9. Prier, J. E., and R. M. Sauer. 1960. A pox disease of monkeys. Ann. N.Y. Acad. Sci. 85:951-959.
  10. von Magnus, P., E. K. Anderson, K. B. Peterson, and A. Birch-Anderson. 1959. A pox-like disease in cynomolgus monkeys. Acta Pathol. Microbiol. Scand. 46:156-176.
  11. Rouhandeh, H., R. Engler, M. T. A. Fouad, and L. L. Sells. 1967. Properties of monkeypox virus. Arch. Virusforsch. 20:363-373.
  12. Gispen, R., J. D. Verlinde, and P. Zwart. 1967. Histopathological and virological studies on monkeypox. Arch. Virusforsch. 21:205-216.
  13. Bedson, H. S., and K. R. Dumbell. 1961. The effect of temperature on the growth of pox viruses in chick embryo. J. Hyg. (Camb.) 59:457-469.
  14. Wenner, H. A., F. D. Macasaet, P. S. Kamitsuka, and P. Kidd. 1968. Monkeypox. I. Clinical, virologic and immunologic studies. Amer. J. Epidemiol. 87:551-566.
  15. McConnell, S. J., Y. F. Herman, D. E. Mattson, and L. Erickson. 1962. Monkeypox disease in irradiated cynomolgus monkeys. Nature (London) 195:1128-1129.
  16. Mika, L. A., and J. B. Pirsch. 1960. Differentiation of variola from other members of the poxvirus group by the plaque technique. J. Bacteriol. 80:861-863.
  17. Page last reviewed: June 24, 2022
  18. Centers for Disease Control and PreventionNational Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID)Division of High-Consequence Pathogens and Pathology (DHCPP)
  19. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/monkeypox

Görsel Kaynaklar:

  1. https://ichef.bbci.co.uk/news/976/cpsprodpb/29C1/production/_103598601_m0501256-monkeypox_virus_particle_tem-spl.jpg
  2. https://i.natgeofe.com/n/fd5f3479-0a10-43c0-9bb4-7af61f1d5706/Monkeypox1_4x3.jpg
  3. https://i0.wp.com/www.globalvillagespace.com/wp-content/uploads/2022/05/Rare-monkeypox-outbreak-1024×538.jpg
  4. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/image_data/file/152239/Monkeypox_rash_lesions_image_6-1ed5.jpg
  5. https://cdn.who.int/media/images/default-source/emergencies/disease-outbreak-news/fig1d06953a4-70bc-407d-82ca-99be3e85af72.jpg?sfvrsn=149a7ba3_2

Tablo Kaynak: https://cdn.who.int/media/images/default-source/emergencies/disease-outbreak-news/table19f24bf8a-7733-400f-abaa-150c481f876a.jpg?sfvrsn=3e1a290e_2

Denetleyen: Ceren Nur ARICI

Yorum bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir