Alopesi areata (AA); genellikle kafa derisi, kaş, kirpik ve sakal gibi vücut tüylerinde meydana gelen, iz bırakmayan, sınırları belli yamalar şeklinde ortaya çıkan ve ani saç dökülmesi ile tanımlanan bir otoimmün deri hastalığıdır. Bu hastalık bazen tırnakları bazen de retina pigment epitelini etkileyen bir alopesi şeklidir ve kronik seyir gösterebilir. Saçların tamamen döküldüğü duruma alopesi totalis (AT), vücut tüylerinin tamamen döküldüğü forma ise alopesi universalis (AU) adı verilir. Alopesi areata, başka otoimmün hastalıklara yakalanma riskini artırabilir. Bu risk altında olan diğer hastalıklar arasında otoimmün tiroid hastalığı, vitiligo ve lupus eritematozus gibi hastalıklar yer almaktadır [1,2,3,4].

Alopesi Areata ve Psikoloji
Alopesi areata başlangıcı, P maddesi (SP) ve kortikotropin salgılayan hormon (CRH) ile ilişkilendirilir. SP ve CRH gibi nöropeptitler, psikolojik stresin bir yanıtı olarak salgılanır ve AA’nın gelişimine katkıda bulunur. Dolayısıyla bu iki madde, AA’nın otoimmün bir hastalık olduğu hipotezi ile uyumlu bir şekilde ilişkilendirilir. SP, 11 amino asitten oluşan bir taşikinin nöropeptidi olarak bilinir. CRH ise hipotalamus tarafından üretilen ve beklenmedik psikolojik stres durumlarında salınan nöropeptididir. Araştırmalar, SP ve CRH’nin AA’nın başlangıcına katkıda bulunduğunu göstermektedir. Bu nöropeptitler sadece saç folikülünün bağışıklık sistemine karşı tepkisini bozmakla kalmaz aynı zamanda saç folikülü hücrelerinin ölümünü (apoptoz) teşvik edebilir. Sonuç olarak, stres kaynaklı AA mekanizması hem otoimmün hem de hücresel ölüm yollarını içeren karmaşık bir süreçtir. Bu nedenle, AA’nın gelişiminde psikolojik stresin etkili olduğunu ve bu nöropeptitlerin rol oynadığını söyleyebiliriz [5].
Genetik Faktörler ve Otoimmünite
AA hastalarının kıl foliküllerinde HLA genlerinde belirgin bir artış olduğunu gösteren bir dizi çalışma bulunmaktadır. HLA genleriyle ilgili yapılan araştırmalar, özellikle HLA-DQ3 (DQB103) genetik birlikteliğinin AA hastalarının %80’inde saptandığını ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra, HLA-DQ7 (DQB10301) ve DR4 (DRB1*0401) gibi genlerin de özellikle AT/AU riskiyle ilişkilendirildiği gözlemlenmiştir. AA ile ilgili yapılan birinci genom çalışmasında, AA’nın patogenezinde önemli bir rol oynadığı tespit edilen sekiz gen bölgesi vardır. Bu gen bölgeleri şunlardır: HLA gen bölgesi, UL16-bağlayıcı protein gen demeti, sitotoksik T lenfosit antijeni-4 (CTLA-4), interlökinler (IL2/IL-21, IL-2RA), doğal öldürücü hücre grup 2 D üyeleri (NKG2D) ve Eos ligand geni ile Ikaros çinko parmak ailesi 4 (IKZF-4). Yapılan ikinci genom çalışmasında ise AA ile ilişkili riskli gen bölgelerinin sayısı 16 olarak tanımlanmıştır [2,4].
Alopesi areatanın aktif döneminde bağışıklık sistemi, saç folikülüne karşı saldırıda bulunur. Bu süreçte, saç folikülü çevresinde CD8+ ve folikül çevresinde CD4+ T hücreleri etkili bir bağışıklık tepkisi gösterir. Sonuç olarak, saç folikülü etrafında iltihaplanma belirtileri ortaya çıkar. Ayrıca AA hastalarının kanlarında, sağlıklı bireylere göre saç folikülüne karşı oluşmuş özel IgG antikorlarının yüksek olduğu görülür. Bu, bağışıklık sisteminin saç folikülüne karşı bir tepki geliştirdiğini ve antikorların üretildiğini gösterir. Kıl folikülü çevresinde immünglobulin ve kompleman birikimleri de gözlemlenebilir.Bu da bağışıklık sisteminin saç folikülüne yönelik reaksiyonunun bir sonucu olabilir. Bütün bu süreçler, saç dökülmesine neden olan mekanizmaları tetikler. Aktif hastalık döneminde saç dökülmesi yaşanır ve saç kaybı daha belirgin hale gelir [2].
Tedavi
Alopesi areatanın tanısı her ne kadar fiziki muayene ile kolayca teşhis edilebilse de tedavisi çeşitli açılardan zorluklar içerebilir. Şu anda hastalığın seyrini tamamen değiştirecek kesin bir tedavi yöntemi yoktur ancak akut, kronik ve tekrarlayan formlar için bazı sınırlı ama faydalı tedavi seçenekleri bulunmaktadır. Bu tedavi seçenekleri iki ana mekanizma üzerinde odaklıdır:
- İmmüosupresif Etki:
Özellikle hızlı ilerleyen akut AA vakalarında kullanılmaktadır. Bu tedavi yöntemi, lezyon bölgesine triamsinolon asetonid enjeksiyonunu, patent topikal kortikosteroid kullanımını, sistemik glukokortikoid kullanımını ve diğer immünosupresif tedavileri içerebilir. Özellikle birden fazla otoimmün hastalığı olan kişilerde bu yaklaşım tercih edilebilir bir seçenektir.
- İmmünolojik Akışı Değiştirme veya İnflamatuvar Ortam Yönlendirme:
Kronik ve tekrarlayan AA vakalarında tercih edilebilir. Bu yaklaşım, deri içindeki inflamatuvar ortamı değiştirmeyi amaçlar.
Sonuç olarak, alopesi areatanın tedavisi belirli duruma göre değişebilir ve kesin bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. İmmünosupresif ve immünolojik yaklaşımlar, hastalığın tipine ve şiddetine bağlı olarak kullanılabilir [4].
Kaynaklar:
- ASLAN, I. E., ZABCI, N., & Güldehan, A. T. I. Ş. (2023). Alopesi Areata ile Depresyon İlişkisi. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 10(2), 243-264. Retrieved September 8, 2023, from https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2455071 (Giriş)
- Türkay, A., Uzunçakmak, T. K., Engin, B., & Serdaroğlu, S. (2020). Alopesi Areata: Güncel Gözden Geçirme. Dermatoz, 11(4). Retrieved September 8, 2023, from https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Article_46947/Dermatoz-11-39.pdf (Giriş,Genetik Faktörler,Otoimmünite)
- Lepe, K., & Zito, P. M. (2019). Alopecia areata. Retrieved September 8, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537000/ (Introduction)
- Oguz, O. (2014). Alopesi areata/Alopecia areata. Türkderm: Türk Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi= Turkderm: Turkish Archives of Dermatology and Venereology, 48, 40. Retrieved September 8, 2023, from https://jag.journalagent.com/turkderm/pdfs/TURKDERM_48_SUP_OZEL_40_44.pdf (Giriş,Genetik Özellikler,Tedavi)
- Ahn, D., Kim, H., Lee, B., & Hahm, D. H. (2023). Psychological Stress-Induced Pathogenesis of Alopecia Areata: Autoimmune and Apoptotic Pathways. International Journal of Molecular Sciences, 24(14), 11711. Retrieved September 8, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10380371/ (Introduction-Role of Substance P and Corticotropin- Releasing Hormone in the Alopecia Areata,Conclusions)
Görsel Kaynaklar:
- https://www.medicalpark.com.tr/sackiran-nedir-belirti-ve-tedavi-yontemleri-nelerdir/hg-1878 ). Retrieved September 10, 2023.
- Oguz, O. (2014). Alopesi areata/Alopecia areata. Türkderm: Türk Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi= Turkderm: Turkish Archives of Dermatology and Venereology, 48, 40. Retrieved September 8, 2023, from https://jag.journalagent.com/turkderm/pdfs/TURKDERM_48_SUP_OZEL_40_44.pdf
Denetleyen:Ayşenur DURU