Karotenoidlerin İnsan Sağlığına Faydaları

Karotenoidlerin insanlardaki fizyolojik, biyokimyasal ve farmakolojik işlevi bitki ve mikroorganizmalardakinden farklıdır. Özellikle geçen yirmi yılda karotenoidlerce zengin beslenmenin prostat büyümesi, katarakt oluşumunun engellenmesi, kalp-damar hastalıklarının önlenmesi ve/veya sağaltımı ile Alzheimer ve Parkinson gibi nörolojik bozukluklardaki önemi giderek artmaktadır2. Karotenoidler, bitkiler ve bazı fotosentetik canlı olan mikroorganizmalarda (algler, mantarlar ve bazı bakteriler) bulunan bir pigmenttir1. 600 ün üzerinde bilinen karotenoid çeşidi vardır1,2. Aralarından en yaygın olanları likopen ve B-karotendir. Karotenoidlerin birçok işlevi vardır. Serbest radikallerle savaşır ve bağışıklık sistemimizi güçlendirirler. Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sonucunda ise karotenoidlerin antioksidan özelliklerinin, DNA’ya zarar veren ve kanserin henüz başlangıç aşamasında etkili olan serbest radikallerin etkisini ve dolayısıyla kanser hücrelerinin oluşmasına neden olan zincir reaksiyonları önlediği gözlemlenmiştir. Bazı karotenoid çeşitlerine ve bulundukları meyve veya sebzelere bakalım:

β-Karoten

Bitkilerde, bazı mantarlarda ve meyvelerde bol miktarda bulunabilir. Güçlü bir kırmızı-turuncu pigmenttir5. A vitaminin öncül maddesi olmakla birlikte, hücre içi sinyal iletimi, görme, üreme gibi birçok organın yapılanması için önemli bir role sahiptir5,1.

Görsel 1: β-Karoten içeren besinler

Likopen

Parlak bir kırmızı renk pigmenti olup domates ve diğer kırmızı meyvelerde bol miktarda bulunur4. İnsan vücudunda en fazla bulunan karotenoid çeşidir ve en güçlü antioksidan özelliği gösteren türdür. Yapılan araştırmalarda meme, prostat, rahim, mide ve akciğer kanserine yakalanma oranının düşürüldüğü tespit edilmiştir.

Görsel 2: Likopen içeren besinler

Kriptoksantin

Doğal bir karotenoid pigmentidir. Physalis cinsi bitkilerin meyveleri (altın çilek, yer kirazı vb.), portakal kabuğu, papaya, yumurta sarısı, tereyağı gibi çeşitli kaynaklardan bol miktarda izole edilebilir. A vitamini öncül maddesidir. Serbest radikallerin zararlarından korur. Sistemik inflamatuar yanıt sendrom riskini azaltır.

Görsel 3: Kriptoksantin içeren besinler

Lutein

Bitkilerde bulunan sarı renkli organik bir pigmenttir. Kara lahana, ıspanak gibi sebzelerin yapraklarında, yeşil pancar ve mısır, lutein bakımından zengin sebzelere örnek gösterilebilir. Mavi ışığı emici özelliği vardır3. Canlılar tarafından antioksidan olarak kullanılır3,1. Gıda katkı maddesi olarak kullanılır. (E161b)

Görsel 4: Lutein ve Zeaxantin içeren besinler

Zeaxantin

Retinada bulunan iki karotenoidden biridir. Lutein ile zeaxantinin kimyasal formülleri aynıdır ve izomerdirler, fakat stereozimer değildirler. Göz sağlığı için lutein ile birlikte oldukça faydalıdırlar3,2.  Aynı zamanda mısır, safran gibi bitkilere kendilerine has doğal rengi veren bir pigmenttir.

Görsel 5: Lutein ve Zeaxantin içeren besinler

Şimdi bir de meyvelerin karotenoid çeşitlerine göre miktarlarına bakalım;

Tablo 1: Bazı sebze ve meyvelerin içerdiği karotenoid çeşitleri ve miktarları

Daha birçok karotenoid çeşidine bakmak mümkün. Araştırmalar sonucunda, karotenoidlerin insan sağlığına birçok faydası olduğu bir kesinlik kazanmıştır. Günlük diyetimizi karotenoid açısından zengin bir hale dönüştürmek sağlığımız açısından oldukça faydalı olacağı açıkça anlaşılmaktadır.

Kaynaklar: 

  1. Wikipedia contributors. (2007, February 21). Karotenoid. Vikipedi. Retrieved July 5, 2022, from https://tr.wikipedia.org/wiki/Karotenoid
  2. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. (2010, March 17). Bibliomed. Retrieved July 5, 2022, from https://www.bibliomed.org/mnsfulltext/134/2010_17_3_12.pdf?1657032768
  3. Online, F. (2022, March 21). Lutein ve Zeaksantin Nedir? Lutein ve Zeaksantin’in 9 Faydası. Fortim. Retrieved July 6, 2022, from https://fortim.com.tr/blogs/haberler/lutein-ve-zeaksantin-nedir-lutein-ve-zeaksantin-in-9-faydasi
  4. Atalay, E. (2019, December 30). Likopen Nedir? İnsan Sağlığına Faydaları Nelerdir? Leb Akademi. Retrieved July 6, 2022, from https://labakademi.com/likopen-nedir-insan-sagligina-faydalari-nelerdir/
  5. Harbili, M., Harbili, M., & Harbili, M. (2016, May 19). Yaşlanma Etkilerinden Beta-Karoten İle Kurtulun. Brandlife. Retrieved July 6, 2022, from http://www.brandlifemag.com/yaslanma-etkilerinden-beta-karoten-ile-kurtulun/

Görsel Kaynaklar: 

  1. Beta Karoten. (2020). [Fotoğraf]. https://www.haber7.com/saglik/haber/2484159-beta-karoten-nedir-a-vitamini-ve-beta-karoten-iceren-besinler-nelerdir
  2. Likopen. (2022). [Fotoğraf]. https://www.yeniakit.com.tr/haber/likopen-nedir-ne-ise-yarar-hangi-besinlerde-bulunur-809572.html
  3. KRİPTOKSANTİN. (2022). [FOTOĞRAF]. https://treningplatforma.com/kriptoksantin/
  4. LUTEİN. (2022). [FOTOĞRAF]. https://www.fit1001.com/blogs/blog/lutein-goz-vitamini-nedir
  5. ZEAXANTİN. (2022). [FOTOĞRAF]. https://www.saglikveyasamdergisi.com.tr/goz-sagligi-icin-onemli-besinler.html

Tablo Kaynak: İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. (2010, March 17). Bibliomed. Retrieved July 5, 2022, from https://www.bibliomed.org/mnsfulltext/134/2010_17_3_12.pdf?1657032768

Denetleyen: Furkan EKER

Yorum bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir