Osteoporoz, kemik dokusunun mikromimarisinin bozulması ve düşük kemik yoğunluğu sebebiyle kemiklerin gerekli desteği veremediği bir iskelet hastalığıdır1. İlk olarak 1993 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından tanımlanan osteoporoz, yaşlanma ve menopoz gibi çeşitli etkenlere bağlı olarak gelişen ve kemik kırılganlığı ile karakterize olan en yaygın kronik kemik hastalığıdır1,2. Ayrım olmaksızın her ırk, cinsiyet ve yaş aralığında görülmekle beraber; kadınlarda ve yaşlılarda daha sık görülmektedir1,3. Osteoporoz iki gruba ayrılmaktadır; birincil ve ikincil osteoporoz4. Birincil osteoporoz çocuklarda ve genç yetişkinlerde ortaya çıkmaktadır ve idiyopatiktir yani kökeni tam olarak bilinmemektedir4. İkincil osteoporoz genellikle 75 yaşını aşmış kişilerde görülür: trabeküler ve kortikal kemik kaybı yaşanır. Yaşlanma ile karakterize edilir5. Ortalama yaşam süresinin artması ve yaşlanmaya başlayan bir nüfus için osteoporoz, önemli bir halk sağlığı problemidir6,7. Örneğin, Amerika Birleşik Devletlerin’de her yıl 1.5 milyondan fazla kemik kırığı vakası osteoporoz ile ilişkilendirilir6. Dünya çapında ise osteoporotik kalça kırığı olan vaka sayısının 200 milyondan fazla olduğu bilinmektedir7,8. Uluslararası Osteoporoz Vakfı’nın küresel çaptaki verilerine göre ise 50 yaşın üzerindeki her 3 kadından 1’i ve her 5 erkekten 1’i osteoporotik kırıklar yaşamaktadır6.

Nedenler
Osteoporoz’un birçok sebebi bulunmaktadır. Giriş kısmında bahsedildiği üzere kemik yoğunluğunun azalmasından ötürü kemik yapısını kırılgan hale getiren bir hastalıktır. Yaşlandıkça kemik kuvveti azaldığı için, yaşlanma en büyük nedenlerden biridir. Düşük cinsiyet hormonu üretimi ve yüksek tiroid hormonu üretimi; kortikosteroid ilaçların uzun süreli kullanımı ve kanser, reflü ilaçlarının da uzun süreli kullanımı osteoporoz olma riskini arttıran faktörlerdir. Düşük kalsiyum alımı, D vitamini ihtiyacını karşılayamama ve düzensiz beslenme de osteoporozu meydana getiren faktörlerdir. Son olarak genetik yatkınlığa bağlı olarak da gelişebilen osteoporoz, ebeveynlerde görülüyor ise doğacak çocuklarda görülme riski daha da artmaktadır10,11,12.

Belirtiler
Osteoporoz erken dönemlerde herhangi bir belirti göstermez. Ancak ilerleyen evrelerde, teşhis konulmadan önce kırıklar meydana gelir. En yaygın belirtisi yüksek bir yerden düşülse bile kemik kırılması yaşanmasıdır1,10. Ayrıca omurga ve kalça kemiklerinin kırılması, kemiklerde küçük çatlaklar, zamanla meydana gelen boy kaybı (yaklaşık 15 santimetre), sırt ağrısı ve kamburluk osteoporozun semptomları arasındadır10.
Teşhis Yöntemleri
Osteoporoz genellikle kemik dansitometrisi (DEXA) cihazı ile kemik kütlesinin ölçülmesiyle teşhis edilir. DEXA cihazı, hastanın kemiğinin içinden geçen iki ayrı enerji düzeyinde olan düşük doz X-ışınları gönderir. Bu ışınlardan biri yumuşak dokuda diğeri ise kemik dokuda emilir. Yumuşak dokuda emilen ışın miktarı ile toplam ışın emilimi farkı, kemik mineral yoğunluğunu verir. Bu sonuçlar neticesinde değerlere bakılarak hastaya teşhis konur13,14. Ayrıca periferik kemiklerin ultrason cihazı ile ölçümü de teşhis için yardımcı olacaktır ancak hastalığın takibinde yararlı olduğu gözlenmemiştir15. Öte yandan genel kan ve idrar testleri, ikincil osteoporoz hakkında bazı bilgiler verebilmektedir1.

Tedavi Yöntemleri
Osteoporoz’un tedavisi için birçok farmakolojik yaklaşım bulunmaktadır. Öncelikle kullanılan ilaçlar iki türe ayrılmaktadır: “kemik dokuyu ortadan kaldıran hücreleri inhibe edenler” yani antiresorptif ilaçlar ve “kemik oluşumunu hızlandırıcılar” yani anabolik ajanlar16. Birinci tip ilaçlar, hücreleri inhibe eder ve kemik mineralizasyonunu arttırır. Antiresorptif grubuna dahil olan bifosfonatlar, osteoporozda kullanılan en yaygın birinci basamak ilaçlardır. Bu grup ilaçlarının asıl amacı kemik erimesini azaltmak veya durdurmaktır16,17. İkinci tip ilaçlar ise kemik döngüsünü arttırır ve kemik oluşumunu hızlandırırlar. Öte yandan kalsitonin tedavisi gibi hormonal yöntemler de bulunmaktadır. Kalsitonin salınımı, kemik dokuyu ortadan kaldıran hücreleri inhibe etmektedir bu yüzden kalsitonin salgısını arttıran yöntemler de uygulanmaktadır. Ancak son yıllarda kalsitonin hormonal tedavi yönteminin sıklığı azalmıştır çünkü hormon tedavisi, kardiyovasküler hastalıklar ve meme kanseri riskini de beraberinde getirmiştir18.
Kaynaklar:
- NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis Prevention, Diagnosis, and Therapy. Osteoporosis prevention, diagnosis, and therapy. 2001;285:785–95.
- Genant H.K., Cooper C., Poor G., Reid I., Ehrlich G., Kanis J., Nordin B.E., Barrett-Connor E., Black D., Bonjour J.P., et al. Interim report and recommendations of the World Health Organization Task-Force for Osteoporosis. Int. 1999;10:259–264. doi: 10.1007/s001980050224.
- Cosman F, de Beur SJ, LeBoff MS, Lewiecki EM, Tanner B, Randall S, et al. Clinician’s guide to prevention and treatment of osteoporosis. Osteoporos Int. 2014;25:2359–81.
- Peris P., Martínez-Ferrer A., Monegal A., Martínez de Osaba M.J., Alvarez L., Ros I., Muxí A., Reyes R., Guañabens N. Aetiology and clinical characteristics of male osteoporosis. Have they changed in the last few years? Exp. Rheumatol. 2008;26:582–588.
- González L.A., Vásquez G.M., Molina J.F. Epidemiología de la osteoporosis. Rev. Colomb. Reumatol. 2009;16:61–75. doi: 10.1016/S0121-8123(09)70119-7.
- Riggs BL, Melton U HI: Medical progress series: Involutional osteoporosis. N Engl J Med 1986; 314:1676
- Peck WA, Riggs BL, Bell NH, et al: Research directions in osteoporosis. Scientific Workshop. Am J Med 1988; 84:275
- Reginster JY, Burlet N. Osteoporosis: a still increasing prevalence. 2006;38(Suppl 1):S4–9.
- Watts NB, Bilezikian JP, Camacho PM, Greenspan SL, Harris ST, Hodgson SF, et al. American Association of Clinical Endocrinologists Medical Guidelines for Clinical Practice for the diagnosis and treatment of postmenopausal osteoporosis. Endocr Pract. 2010;16(Suppl 3):1–37.
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/osteoporosis/symptoms-causes/syc-20351968#:~:text=A%20lifelong%20lack%20of%20calcium,in%20both%20men%20and%20women. 08/01/2023/23.16
- Parker S.E., Troisi R., Wise L.A., Palmer J.R., Titus-Ernstoff L., Strohsnitter W.C., Hatch E.E. Menarche, menopause, years of menstruation, and the incidence of osteoporosis: The influence of prenatal exposure to diethylstilbestrol. Clin. Endocrinol. Metab. 2014;99:594–601. doi: 10.1210/jc.2013-2954.
- Quevedo L.I., Martínez B.M., Castillo N.M., Rivera F.N. [Vitamin D receptor gene polymorphisms and risk of hip fracture in Chilean elderly women] Med. Chile. 2008;136:475–481.
- Blake G.M., Fogelman I. The role of DXA bone density scans in the diagnosis and treatment of osteoporosis. Med. J. 2007;83:509–517. doi: 10.1136/pgmj.2007.057505.
- Heilmeier U., Youm J., Torabi S., Link T.M. Osteoporosis Imaging in the Geriatric Patient. Radiol. Rep. 2016;4:18. doi: 10.1007/s40134-016-0144-1.
- Pisani P., Renna M.D., Conversano F., Casciaro E., Muratore M., Quarta E., Paola M.D., Casciaro S. Screening and early diagnosis of osteoporosis through X-ray and ultrasound based techniques. World J. Radiol. 2013;5:398–410. doi: 10.4329/wjr.v5.i11.398.
- Reginster J.Y., Neuprez A., Dardenne N., Beaudart C., Emonts P., Bruyere O. Efficacy and safety of currently marketed anti-osteoporosis medications. Best Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab. 2014;28:809–834. doi: 10.1016/j.beem.2014.09.003.
- Ashrafi M., Ghalichi F., Mirzakouchaki B., Doblare M. On the effect of antiresorptive drugs on the bone remodeling of the mandible after dental implantation: A mathematical model. Rep. 2021;11:2792. doi: 10.1038/s41598-021-82502-y.
- Xie J., Guo J., Kanwal Z., Wu M., Lv X., Ibrahim N.A., Li P., Buabeid M.A., Arafa E.-S.A., Sun Q. Calcitonin and Bone Physiology: In Vitro, In Vivo, and Clinical Investigations. J. Endocrinol. 2020;2020:3236828. doi: 10.1155/2020/3236828.
Görsel Kaynaklar:
- https://www.ortopedia.com.tr/kemik-erimesi-osteoporoz.html 08/01/2023/23.16
- https://aslanyelesi.com/osteoporoz-kemik-erimesi-nedir-belirtleri-nedenleri-risk-faktorleri-tedavisi-ve-onlemler/ 08/01/2023/23.16
- https://en.wikipedia.org/wiki/Dual-energy_X-ray_absorptiometry 08/01/2023/23.17
Denetleyen: Elif BÖCÜ