Kistik Fibrozis

Kistik fibrozis, kistik fibroz transmembran iletkenlik düzenleyici (CFTR) proteinindeki mutasyondan kaynaklanan, otozomal resesif olarak kalıtılan bir hastalıktır¹. CFTR proteininde oluşan mutasyonlar, mukusun kalınlaşmasına ve sıvı salgılanmasının bozulmasına yol açar. Bu sebepten dolayı kistik fibrozis direkt olarak salgı organlarını etkiler. Bu organlar arasında akciğer, pankreas, karaciğer, böbrek gibi yaşamsal faaliyetleri doğrudan etkileyen organlar bulunmaktadır². Oranlara bakıldığı zaman kistik fibrozis dünya çapında 100.000 kişiyi etkileyen bir hastalıktır³.

Kistik Fibrozis Neden Olur ve Belirtileri Nelerdir?

Tanım kısmında belirtildiği üzere kistik fibrozun oluşmasının sebebi CFTR proteinin geçirdiği mutasyondur. Daha detaylı anlatmak gerekirse CFTR proteini hücre zarı boyunca klor (Cl-) iyonu taşıyan bir kanaldır. Burada meydana gelen bir mutasyon doğrudan sıvı akışını bozacaktır². Bozulma sonrası sıvı kalınlaşması oluşur ve akciğer tüpleri başta olmak üzere birçok kanal ve tüpün tıkanması görülür⁴. Bu durum da çoklu organ işlev bozukluğuna yol açar⁵.

“Washington Üniversitesi” ve “Seattle Çocuk Hastanesi ve Bölgesel Tıp Merkezi” tarafından kistik fibrozis hastası olan bireyler üzerinde yapılan araştırmalara göre, fiziksel ve duygusal semptomlar belirlenmiş ve listelenmiştir.

Bu listeye göre fiziksel semptomlar⁶:

• Balgam,
• Öksürük,
• Nefes darlığı,
• Göğüs sıkışması,
• Göğüste hırıltı,
• Ateş,
• Baş ağrısı,
• Kan tükürme,
• Sinüs ağrısı,
• İdrar sorunları.

Duygusal semptomlar:

• Üzüntü,
• Depresyon hali,
• Sinir,
• Uyku problemleri,
• Endişe.

Kistik Fibrozis Teşhisi

Kistik fibrozis hastası olan kişilerin yaklaşık %10’una doğumda görülen bağırsak tıkanması semptomu ile erken bebeklik döneminde bu hastalığın teşhisi koyulabilir. Diğer bireylerin teşhisi için birtakım testler yapılmaktadır⁷.

• Ter Testi: Terdeki klor konsantrasyonu ölçümü ile gerçekleştirilen bu test 3 aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar; terin stimülasyonu, terin toplanması ve analiz. Terin toplanması işlemi de iki farklı metot ile yapılabilmektedir. Gibson Cooke yöntemi veya Macroduct yöntemi kullanılmaktadır⁸.
• Mutasyon Analizi: Hastalık ile ilgili olan mutasyonları bulmak amacıyla mutasyon analizi yapılır ve bu yöntem kistik fibrozis tanısında oldukça önemlidir. Bugüne kadar tespit edilen 2.000’den fazla mutasyonun kistik fibrozise sebep olduğu belirtilmiştir⁷.
• Yenidoğan Taraması: Ülkemizde 2015 yılından bu yana yapılan bir test olan yeni doğan taraması, bebekten alınan topuk kanında bulunan immun reaktif tripsinojen (IRT) seviyesinin ölçülmesini kapsayan bir işlemdir. IRT değeri normal düzeyin üstünde çıkan bebeklerde bu işlem bir kez daha yapılır ve tekrardan yüksek düzey IRT sonucuna rastlanırsa ter testi yapılması için işlemler başlatılır⁹.

Tedavi Yöntemleri

Kistik fibroz tedavisinin asıl amacı, enfekte olmuş bölgelerde oluşan iltihabı azaltması\kesmesidir. Tedavinin ana unsurları antibiyotik kullanımı ve göğüs fizyoterapisidir. Ancak hastada kronik akciğer rahatsızlığı da bulunuyorsa bu tedavi sonuçsuz kalabilir ve hasta akciğer nakline ihtiyaç duyar¹⁰. Bunun yanında yeni bir tedavi yöntemi olan ve araştırmaları hala devam eden gen terapisidir. Gen terapisi tedavisi CFTR’nin DNA’da doğru kopyalarının oluşmasını sağlar. Ancak günümüzde dahi bu hastalık için kesin bir çözüm yolu yoktur çünkü kistik fibrozis ömür boyu süren bir hastalıktır. Bu konu hakkındaki çalışmalar hala devam etmektedir¹¹.

Kaynaklar:

1. Turcios, N. L. Cystic fibrosis lung disease: An overview. Respir Care 65, (2020).
2. Lukasiak, A. & Zajac, M. The distribution and role of the cftr protein in the intracellular compartments. Membranes (Basel) 11, (2021).
3. Shteinberg, M., Haq, I. J., Polineni, D. & Davies, J. C. Cystic fibrosis. The Lancet vol. 397 Preprint at https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)32542-3 (2021).
4. Mayo Clinic Staff. Cystic fibrosis – Symptoms and causes – Mayo Clinic. March 14 Preprint at (2020).
5. Bierlaagh, M. C., Muilwijk, D., Beekman, J. M. & van der Ent, C. K. A new era for people with cystic fibrosis. European Journal of Pediatrics vol. 180 Preprint at https://doi.org/10.1007/s00431-021-04168-y (2021).
6. Goss, C. H., Edwards, T. C., Ramsey, B. W., Aitken, M. L. & Patrick, D. L. Patient-reported respiratory symptoms in cystic fibrosis. Journal of Cystic Fibrosis 8, 245–252 (2009).
7. Koch, C. & Høiby, N. Diagnosis and treatment of cystic fibrosis. Respiration vol. 67 239–247 Preprint at https://doi.org/10.1159/000029503 (2000).
8. G. Cinel. Ter Testi. İçinde: A. T. Aslan, N. Kiper (ed). Çocuk Göğüs Hastalıklarında Tanı Yöntemleri. Probiz Ltd.Sti. (Content Ed Net Türkiye), İstanbul, Ekim 2016, S:118-124. e-ISBN: 978-605-66161-2-9 https://www.solunum.org.tr/TusadData/Book/535/30112016115235-10_Bolum_09a_Ter.pdf
9. T.C. Sağlık Bakanlığı, Türk Halk Sağlığı Kurumu, KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMA  TESTİ İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEME REHBERİ, 2017, s. 14-15-16, hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk_ergen_db/dokumanlar/yayinlar/Kitaplar/KF_Rehberi.pdf
10. Poplawska, K. Cystic fibrosis: Treatment. Med Monatsschr Pharm 41, 346–355 (2018).
11. Burney, T. J. & Davies, J. C. Gene therapy for the treatment of cystic fibrosis. Application of Clinical Genetics vol. 5 Preprint at https://doi.org/10.2147/TACG.S8873 (2012).

Görsel Kaynak: Turcios, N. L. Cystic fibrosis lung disease: An overview. Respir Care 65, (2020).

Tablo Kaynak: hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk_ergen_db/dokumanlar/yayinlar/Kitaplar/KF_Rehberi.pdf

Denetleyen: Ayşenur DURU