Prematüre Bebeklerin Gelişimini Etkileyen Unsurlar

Hamilelikte gebelik süresi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişim gösterebilmektedir. Bebeğin anne karnında kalma süresinin uzunluğu ya da kısalığı bağlı olarak bebeğin gelişimi açısından bazı sonuçları da beraberinde getirmektedir.

Bebekler doğdukları gebelik haftasına göre 3 gruba ayrılmaktadır:

• Annenin son adet tarihinden itibaren gebeliğin 37 hafta + 6 gün ya da daha kısa sürmesi durumunda doğan bebeklere prematüre bebek denilmektedir.
• Gebeliğin 38 ile 42 hafta arası sürmesi halinde doğan bebeklere term denilmektedir.
• 42 haftayı tamamladıktan sonra doğan bebeklere ise postterm bebekler denilmektedir^1,2.

Zamanında doğan tüm gelişimlerini tamamlanmış sağlıklı bir bebek ile gelişimini henüz tamamlayamamış erken doğan bebek arasındaki gerek fiziksel gerek zihinsel farkı kapatabilmek için gelişen teknolojiden yararlanılarak bilinçli hemşire ve doktorlarla birlikte tüm müdahaleler yapılmaktadır. Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde (YYBÜ) bulunan bebeklerin birçoğunun prematüre bebekler olduğu görülmektedir¹.

Dünya genelinde her yıl yaklaşık olarak 15 milyon prematüre bebek doğmaktadır. Prematüre bebeklerin bazıları tüm müdahalelere rağmen yetersiz gelişim nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Hayata tutunan birçok prematüre bebekte ise ileride öğrenme güçlüğü, görme ve işitme sorunları meydana gelebilmektedir. Klinik yardım olmadan beslenmeye başlayana kadar ve solunum sistemi gelişene kadar yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde büyük bir hassasiyetle özel bakımları yapılmaktadır^3,4. Bu yoğun bakım ünitelerindeki en büyük amaç prematüre bebeklerin konforunu artırmak, stresi minimum seviyeye indirmek ve uykuya teşvik ederek nörolojik gelişimine katkı sağlamaya çalışmaktır. YDYB ünitesinde prematüre bebeklerin yatış pozisyonları bile gelişimleri açısından önemlidir⁵. Tüm yenidoğan bebeklerin gözleri ışıkla direkt teması engellenmelidir ve ışık seviyesi ayarlanmalıdır. Özellikle gebeliğin 30. haftasından önce doğan bebeklerin gözleri ışıktan korunması gerekmektedir. Gebeliğin 30. haftasından sonra doğan bebeklerde ise gece gündüz gibi ışık döngüsü ayarlanmalıdır. Bilimsel araştırmalara göre ışık döngüsü sağlanan bebeklerin gelişiminde hızlı bir artış gözlemlenmiştir. Bu da hastanede kalma sürelerini kısaltmıştır^6,7,8,9.

Prematüre bebeklerin gelişimini esnasında ses de ışık kadar önemli bir detaydır. Ses seviyesinin yüksek olması prematüre bebeklerin gelişiminde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Yüksek sese maruz kalan bu bebeklerin kalp hızında artış, gerginlik, ağlama, uyku bozuklukları, stres, irritabilite, ön fontanel basınçta artış hatta çocukluk döneminde dikkat dağınıklığı bile ortaya çıkabilmektedir^10,11. Hemşireler YDYB ünitesindeki ses seviyesini en aza indirmek için gerekli önlemleri almaları gerekmektedir. Telefon seslerini en aza indirmeli, ziyaretçilerin veya personellerin konuşmalarını engellemeli, ses yalıtımı sağlanmış inkübatör kullanılmalı, makine alarmlarına hızlı müdahale etmeleri gerekmektedir^12,13. Anne rahmine benzer bir ortam olan kuvözlerde prematüre bebeklerin yatış pozisyonları da büyük önem taşımaktadır. Yanlış pozisyonlarda yatırılması halinde bu bebeklerde kafatasında düzleşme, kas-iskelet sisteminde bozukluk, kronik ağrı, kalıcı postür bozuklukları, bebeğin stres düzeyinde artış meydana gelebilmektedir. YDYB ünitelerinde prematüre bebekler için en çok tercih edilen uygun pozisyon prone pozisyonudur. Bununla birlikte yapılan araştırmalara göre prone pozisyonunda yatırılan bebeklerde Ani Bebek Ölümü Sendromu (ABÖS) görülme olasılığı da yüksektir. Bu yüzden monitör ile sürekli izlenmesi gerekmektedir¹⁴. Anne bebek ilişkisinin güçlenmesi, gelişimine en büyük katkılardan birini sağlayabilmek için kanguru tekniği de diğer birçok unsur kadar önemli bir etkendir. Kanguru tekniği anne ve bebeğin ten tene temasına verilen isimdir. Bebek ve anne açısından da ayrı ayrı bir sürü olumlu etkisi bulunmaktadır. Örneğin; annenin süt salınımını artırmaktadır, stresle baş edebilmeyi daha kolay bir hale getirmektedir, bebeğin ısı kaybının artmasını önlemektedir, bebeğin kalp atımını düzenlemektedir ve en önemlisi anne-bebek arasındaki bağı güçlendirmektedir. Prematüre bebeklere ilk günlerde bu teknik uygulanamamaktadır. Bebek belirli bir süre kuvözde özenle bakılıp sadece gelişiminin tamamlanması gerektiği zamanlarda uygulanabilmektedir¹⁵.

Kaynaklar:

1. Raju, T. N. K. (2006). Epidemiology of Late Preterm (Near-Term) Births. Clinics in Perinatology, 33(4), 751–763.doi:10.1016/j.clp.2006.09.009
2. Engle, W. A. (2011). Morbidity and Mortality in Late Preterm and Early Term Newborns: A Continuum. Clinics in Perinatology, 38(3), 493–516.doi:10.1016/j.clp.2011.06.009
3. World Health Organization. Preterm birth (2015). URL: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs363/en/ Alınma tarihi: 29/05/2023
4. Outcomes for premature babies an information booklet for parents. (2006). URL: http://www.schn.health.nsw.gov. au/files/attachments/pdf_update_and_recent_version_of_ outcomes_of_premature_babies_booklet_2006.pdf Alınma tarihi: 29/05/2023
5. Verklan TM, Walden M. Neonatal Intensive Care Nursing. (2010) 4th ed. St Louis: Saunders Elsevier; p. 208-32.
6. Vásquez-Ruiz, S., Maya-Barrios, J. A., Torres-Narváez, P., Vega-Martínez, B. R., Rojas-Granados, A., Escobar, C., & Ángeles-Castellanos, M. (2014). A light/dark cycle in the NICU accelerates body weight gain and shortens time to discharge in preterm infants. Early Human Development, 90(9), 535–540.doi:10.1016/j.earlhumdev.2014.04
7. Heraghty, J. L., Hilliard, T. N., Henderson, A. J., & Fleming, P. J. (2008). The physiology of sleep in infants. Archives of Disease in Childhood, 93(11), 982–985.doi:10.1136/adc.2006.113290
8. Osorio, M. J., Hertle, R. W., Painter, M., & Hinch, K. (2009). Pupillary light reflexes in premature infants prior to 30 weeks postmenstrual age. Journal of American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 13(6), 608–609.doi:10.1016/j.jaapos.2009.09.005
9. Robinson J, Fielder AR. Pupillary diameter and reaction to light in preterm neonates. Arch Dis Child. 1990 Jan;65(1 Spec No):35-8. doi: 10.1136/adc.65.1_spec_no.35. PMID: 2306132; PMCID: PMC1590160.
10. Gray L, Philbin MK. Effects of the neonatal intensive care unit on auditory attention and distraction. Clin Perinatol. 2004 Jun;31(2):243-60, vi. doi: 10.1016/j.clp.2004.04.013. PMID: 15289031.
11. Ludwin S, Steichen J, Khoury J, Karieg P. Quality improvement analysis of developmental care in neonates less than 1500 grams at birth. Newborn & Infant Nursing Review. 2008;8(2):94-100.
12. King Edward. Memorial Hospital Neonatology Clinical Care Unit. 2014. URL: http://www.kemh.health.wa.gov.au/ services/nccu/guidelines/#sec18 Alınma tarihi: 30/05/2023
13. Newborn Services Clinical Guideline. 2004. URL: http://www.adhb.govt.nz/newborn/Guidelines/ Developmental/DevCare24-27.htm Alınma tarihi: 30/05/2023
14. Goldwater PN. Sudden Infant Death Syndrome, Infection, Prone Sleep Position, and Vagal Neuroimmunology. Front Pediatr. 2017 Nov 14;5:223. doi: 10.3389/fped.2017.00223. PMID: 29184885; PMCID PMC5694444.
15. Messmer, Patricia R., et al. “Effect of kangaroo care on sleep time for neonates.” Pediatric Nursing, vol. 23, no. 4, July-Aug. 1997, pp. 408+. Gale Academic OneFile, link.gale.com/apps/doc/A19749480/AONE?u=anon~bae9880e&sid=googleScholar&xid=f8cdc7ec. Alınma tarihi: 30/05/2023

Denetleyen: Evrim Öykü ONAY