A’dan Z’ye Adli Bilimler Olay Yeri İnceleme

Cinayet temalı kitap ve filmler ilgi çekici olabilirler veya Mindhunter, Sherlock gibi dizilerde dedektiflerin mikro delillerden yola çıkarak kesin sonuçlar çıkardıkları görülmektedir. Peki gerçekte bir notun hangi kalemle yazıldığı, maktulün en son nerede ne yediği açığa çıkarılabilir mi? Soruların cevabı evet. Bu yöntemler hiç kolay olmamakla birlikte olay yeri uzmanlarının ve bilim insanlarının gerçekleştirdiği birçok teknik ile mümkündür¹.

Ölüm gerçekleştikten sonra cesedin korunmuş, çürümüş ya da ileri derecede kemiklerin ayrışmış olması gibi birçok formları vardır². Suç mahallinde bulunan parmak izi, dental kayıtlar, iplikler, doku patolojisi, antropolojik incelemeler ve ter, tükürük, saç kepeğinden elde edilen DNA gibi unsurlar adli kimlik tespitinde kullanılmaktadır³.

Olay yeri incelemede ilk adım, sıvı veya kuru kan ve semen tortuları, cinsel eylemler kaynaklı meni ve tükürük, kemik ve diş dokuları ve kıl ‘kökleri’ numunelerinin toplanmasıdır. Otopsi için kan; kalp odalarından, subdural, subaraknoid ve epidural boşluklardan, göğüs veya karın boşluklarından, periferik damarlardan ve kemiklerden alınmaktadır. Kanın yanı sıra epitel hücrelerden, idrardan ve mide içeriğinden de DNA izolasyonu yapılmaktadır^3,4. Elde edilen DNA, antikoagülan* gereksinimi duyulmadan EDTA (ethylenediaminetetraacetic acid) kullanılarak, 4-5 gün için 4°C’de, birkaç hafta için -20°C’de, daha uzun süreler için ise -80°C’de muhafaza edilebilmektedir^3,5.

• *Kanın pıhtılaşmasını önleyen maddedir⁶.

Kimlik tespitinde genetiğin yeri:

• STR Analizi: Kısa Tandem Tekrarı (STR), genom boyunca rastgele dağılmış, 2 ila 7 bazlık tekrarlı DNA dizileridir.⁷ Örnekler arasında, spesifik lokuslardaki alel tekrarlarını suç mahallinde bulunan örnekler ve şüpheliler ile karşılaştırdığında en yüksek polimorfizm derecesine sahip diziler, suçlunun bulunmasında veya şüphelinin temize çıkmasında önemli yere sahiptir.⁸ STR analizi hızlı, basit ve aynı anda 10’dan fazla lokusta test yapması nedeniyle tercih edilmektedir. Günümüzde birçok ülke farklı STR profilleme veri tabanları kullanmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik DNA İndeks Sistemi (CODIS) ile numunelerden alınan STR profillerini sorgulayabilmektedir.³ CODİS, STR lokusunun yanı sıra X ve Y kromozomlarında bulunan ve biyolojik cinsiyeti belirleyen amelogenin geninden oluşmaktadır^8,9.

• Y Kromozomu Analizi: Y-STR analizleri özellikle cinsel saldırı vakalarında, amelogeninde herhangi bir erkek bileşeni bulunmasa dahi DYS19 lokusu sayesinde erkek failleri tespit etmek için kullanılan yöntemdir^10,11.
• Mitokondriyal DNA analizi (mtDNA): Mitokondriyal DNA hücre başına yüksek kopya sayısı, polimorfik doğası ve maternal kalıtıma sahip olması nedeniyle, kayıp veya savaş esnasında ölen kişileri ve insan kalıntılarının tanımlanması durumunda, ciddi şekilde bozulmuş veya düşük miktarda DNA içeren numunelerin analizi yapılarak kullanılmaktadır.³ Tarihte pek çok kimlik tespiti vakalarında mtDNA’dan faydalanılmıştır. Örneğin, 2010 yılında ünlü I. Dünya Savaşı İtalyan askerinin kalıntıları, mtDNA hiperdeğişken segment 1 (HV1) ve hiperdeğişken segment 2 (HV2) sekansları kullanılarak belirlenmeye çalışılmıştır fakat mevcut kalıntıların savaş kahramanına ait olmadığı gözlemlenmiştir^12,13.
• Tek Nükleotid Polimorfizmi (SNP) Yazılımı: SNP’ler, insan genomunda bolca bulunmaları, düşük mutasyon oranına sahip olmaları ve STR’ye oranla daha küçük DNA fragmentlerini (60-80 bp) analiz etmeleri nedeniyle tercih edilmektedir¹⁴.

Teknik gelişimdeki ilerlemeler sayesinde adli genetik daha yüksek bir düzeye erişmektedir. Genetik biliminin dışında, suç ve hukuki delillere ulaşmak için palinoloji, tıp, mikrobiyoloji, toksikoloji ve odontoloji gibi disiplinlerden yararlanılmaktadır.¹⁵ Bu alanlardan bazıları aşağıdaki gibidir;

Adli Tıp: Tıbbi bilimin, ceza hukukunun ve medeni hukukun standartlarına uygun olarak uygulanmasıdır¹⁶. Adli tıptaki yeni gelişmelerden biri izotop analizidir. Örneğin içme suyunun kararlı izotopları olan ⁸⁷Sr, ⁸⁸Sr ve oksijenin oranları bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir, bu nedenle saç teli analizi sayesinde suçlunun yakın zamanda belirli bir yere gidip gitmediği belirlenebilmektedir^17,18. İzotop analizleri ayrıca uyuşturucu kaçakçılığında ve patlayıcıların menşei ülkesini belirlemede de kullanılmaktadır¹⁷.

Adli Antropoloji: Adli antropolojinin asıl amacı iskelet kalıntılarından yola çıkarak kimliklendirme ve ölüm nedeninin belirlenmesidir¹⁹.

Adli Entomoloji: Ceset üzerinde bulunan birçok böcek türü sayesinde yumurtaların veya larvaların hangi evrede olduğu gözlemlenerek maktulün ne zaman öldürüldüğü, cesedin başka bir yere taşınıp taşınmadığı anlaşılmaktadır²⁰.

Adli Palinoloji: Suç mahallindeki polen ve spor delillerinden yola çıkarak suçun işlendiği zaman ve cesedin taşınması hakkında tespitler yapılmaktadır²¹. Örneğin Avusturya’da meydana gelen bir cinayette katil, bot çamurunda bulunan polenler sayesinde bulunmuştur²².

Adli Odontoloji: Dişin hasar görmesinin zor olması nedeniyle doğal afetler, savaşlar gibi toplu ölümlerdeki insan kalıntılarının tanımlanmasını ve ısırık izi analizini içermektedir²³.

Teknolojideki son gelişmelerin adli bilimlere yansıması zaman almaktadır çünkü kullanılan her teknik ve protokol birçok farklı tür test ve laboratuvar tarafından doğrulanmalıdır. Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü’nde öğretim görevlisi olan John Butler, “Teknoloji açısından işler sürekli gelişiyor. Yeni tekniklerin laboratuvara dahil edilip edilemeyeceğini belirleyen, insanların bu konularda ne kadar iyi eğitildiğidir.” demektedir⁸.

Kaynaklar:

1. Elphick J. Bir Suçlu Nasıl Yakalanır? How It Work.:46-51.
2. Costandi M. What happens to our bodies after we die. BBC Future. https://www.bbc.com/future/article/20150508-what-happens-after-we-die.
3. Dumache R, Enache A. Molecular Genetics and its Applications in Forensic Sciences. In: Forensic Analysis – From Death to Justice. ; 2016. doi:10.5772/63530
4. Dinis-Oliveira RJ, Vieira DN, Magalhãaes T. Guidelines for collection of biological samples for clinical and forensic toxicological analysis. Forensic Sci Res. 2016. doi:10.1080/20961790.2016.1271098
5. DNA Storage and Quality. Oxford Gene Technology. https://www.ogt.com/resources/literature/403_dna_storage_and_quality.
6. Anticoagulant medicines. NHS. https://www.nhs.uk/conditions/anticoagulants/.
7. Butler JM. Advanced Topics in Forensic DNA Typing: Methodology.; 2012. doi:10.1016/C2011-0-04189-3
8. Phillips ML. Crime scene genetics: Transforming forensic science through molecular technologies. Bioscience. 2008. doi:10.1641/B580604
9. Bansal AK, Shetty DC, Bindal R, Pathak A. Amelogenin: A novel protein with diverse applications in genetic and molecular profiling. J Oral Maxillofac Pathol. 2012. doi:10.4103/0973-029X.102495
10. Kayser M. Forensic use of Y-chromosome DNA: a general overview. Hum Genet. 2017. doi:10.1007/s00439-017-1776-9
11. Neuhuber F, Klausriegler E, Kreindl G, et al. The efficiency of Y-chromosome markers in forensic trace analysis and their inclusion in the Austrian National DNA Database. Forensic Sci Int Genet Suppl Ser. 2013. doi:10.1016/j.fsigss.2013.10.089
12. Amorim A, Fernandes T, Taveira N. Mitochondrial DNA in human identification: A review. PeerJ. 2019. doi:10.7717/peerj.7314
13. Piccinini A, Coco S, Parson W, et al. World war one Italian and Austrian soldier identification project: DNA results of the first case. Forensic Sci Int Genet. 2010. doi:10.1016/j.fsigen.2009.10.005
14. Daal BB& A van. Forensically relevant SNP classes. Future Science. https://www.future-science.com/doi/10.2144/000112806.
15. Adli Bilimler Laboratuvarı. İstanbul Üniversitesi – Cerrahpaşa Adli Tıp ve Adli Bilimler Enstitüsü. https://adlitip.istanbulc.edu.tr/tr/content/adli-bilimler-laboratuvari/adli-molekuler-genetik-laboratuvari.
16. Siegel JA. Forensic science. Britannica. https://www.britannica.com/science/forensic-science/additional-info#history.
17. Forensics Crime scene investigation. Planet Isotopes. https://planetisotopes.com/application/forensics/#:~:text=Crime scene investigation&text=Stable isotope analysis is also,O and S isotope variations. Accessed December 11, 2020.
18. NAKANO T. Potential uses of stable isotope ratios of Sr, Nd, and Pb in geological materials for environmental studies. ncbi.nlm.nih.gov. doi:10.2183/pjab.92.167
19. Forensic Anthropologists. CrimeSceneInvestigatorEDU.org. https://www.crimesceneinvestigatoredu.org/forensic-anthropologist/. Accessed December 17, 2020.
20. Forensic Entomologists. CrimeSceneInvestigatorEDU.org. https://www.crimesceneinvestigatoredu.org/forensic-entomologist/. Accessed December 17, 2020.
21. IMPORTANT FACTS ABOUT PALYNOLOGY. National Petrographic Service. http://www.nationalpetrographic.com/Important-Facts-about-Palynology.html. Accessed December 18, 2020.
22. Vaughn M. Bryant J& DCM. Forensic Palynology: A New Way to Catch Crooks. White Plains Public Schools. https://www.whiteplainspublicschools.org/site/default.aspx?PageType=3&ModuleInstanceID=13816&ViewID=7b97f7ed-8e5e-4120-848f-a8b4987d588f&RenderLoc=0&FlexDataID=13296&PageID=11268. Accessed December 18, 2020.
23. Forensic Dentists. CrimeSceneInvestigatorEDU.org. https://www.crimesceneinvestigatoredu.org/forensic-dentist/. Accessed December 18, 2020.

Görsel Kaynak: John Butler, National Institute of Standards and Technology. Oxford Academic Bioscience. https://academic.oup.com/view-large/figure/126012377/i0006-3568-58-6-484-f1002.jpeg.

Denetleyen: Oğuzhan Oğuz