Amaç 6:Temiz Su ve Sanitasyon

  Su, yaşamın en temel bileşiklerinden olmakla birlikte tüm canlılar için vazgeçilmez bir kaynaktır. Sağlıklı ve temiz suya erişim ise insan hakları kapsamında en özen gösterilmesi gereken konuların başında gelir. Yaşamın temelini oluşturan suya erişimin olmaması ise bir insanın elinden sağlık ve yaşam hakkının alınmasıyla eş değerdir. Durum böyle olmasına rağmen dünyada hala temiz ve kullanılabilir suya ulaşamayan milyonlarca insan bulunmaktadır. Dünya üzerindeki sınırlı kaynaklar arasında olan suyun, ticari bir malzeme olarak görülmesi ekonomik yönden sıkıntı yaşayan ülkelerde temiz ve sağlıklı suya erişim sorununu günden güne artırmaktadır. Yine su kaynaklarının yaşam alanlarına uzak olması ve alt yapı yetersizlikleri de suya ulaşım konusunda büyük bir engel teşkil etmektedir.  Hal böyle olunca, yetersiz sanitasyon çalışmaları nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar yüzünden yüz binlerce çocuk yaşamını yitirmekte, kadınlar her gün kilometrelerce uzaklıktaki evlerine sırtlarında su götürmektedir.  Gelir düzeyi yüksek ve düşük ülkelerde su kullanımı farklı sektörlere farklı oranlarda dağılmaktadır. Tablo 1’de de görüldüğü  üzere gelişmiş ülkelerde tarım sektörüne harcanan su miktarı, gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde harcanan su miktarının oldukça altındadır.

a)Gelir Düzeyi Düşük Ülkelerde   
b) Gelir Düzeyi Yüksek Ülkelerde

Tablo.1. Ülkelerde sektörlere göre su kullanım oranları (Anonymous, 2003a)

 Gelişmiş ülkelerde sanayi sektörü için harcanan su miktarının da gösterdiği gibi, modern toplumun gelişimi suya bağlıdır. Su sorunu yaşayan ülkelerin kalkınma potansiyeli daha başta sekteye uğramaktadır. Suya erişim sadece yaşamın idame ettirilmesini değil insani gelişimlerin de önünü açar. Suya erişimin kolaylaştırılması, su temini için harcanacak saatlerden tasarruf sağlar ve bu vaktin eğitime veya iş verimliliğinin artırılmasına aktarılmasına olanak verir. Bu açıdan sağlıklı suya erişim, onurlu ve sağlıklı insani gelişimin başat koşullarından biridir. Nitekim söz konusu nedenlerden dolayı Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın (SKA) altıncısı “temiz su ve sanitasyon” olarak belirlenmiştir [1].

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre sanitasyon; genellikle insan idrarı ve dışkısının güvenli bir şekilde atılması için tesis ve hizmetlerin sağlanmasını ifade eder [2]. ‘Sanitasyon’ kelimesi aynı zamanda çöp toplama ve atık su bertarafı gibi hizmetler aracılığıyla hijyenik koşulların sürdürülmesini de ifade eder. Dünya üzerinde, özellikle gelişmemiş ülkelerde kanalizasyon sistemleri yetersizdir ve açığa dışkılama yapıldığı için tatlı su kaynaklarına, yetiştirilen tarım ürünlerine bulaşan insan dışkısı çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Dünya üzerinde bilinen 5 tane çöpten ada bulunması da insanlığın büyük bir ayıbıdır.  Bu yüzden sanitasyon çalışmalarının iyileştirilmesi toplumların sağlığı açısından önemli yararlı etkiye sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü’nün raporuna göre su kıtlığı ya da sağlıklı olmayan suların kullanılmasına bağlı olarak günde 5 bin çocuk ishal ve benzeri hastalıklardan dolayı yaşamını yitirmektedir. Yalnızca insan sağlığı için değil atık suların yanlış bertarafı sonucu diğer deniz ve kara canlılarının da yaşamı tehlikeye giriyor. Denizlere akıtılan sanayi atıkları, arıtma yapılmamış kanalizasyon sistemleri nedeniyle canlılar yaşam alanlarını kaybediyor.

 Su kıtlığına neden olan faktörlerin başında bilinçsiz sulama faaliyetleri gelmektedir. Dünyadaki ekili alanların yüzde 80’inde yağmura dayalı tarım yapılmakta ve gıda üretiminin yüzde 60’ı bu alanlardan sağlanmaktadır. Sulu tarım, dünyada ekili alanların yaklaşık yüzde 20’sinde yapılmasına karşın gıda üretiminin yüzde 40’ını oluşturur. Sulama için yüzey ve yeraltı su kaynaklarından su çekimi 2020 itibarıyla yılda 2.797 km3 olup, bu da dünyadaki tüm su çekimlerinin yüzde 70’ini oluşturmaktadır. Daha kurak bölgelerde bu oran yüzde 90’ın üzerine çıkmaktadır[3]. Sulama suyunun kısıtlı olduğu yerlerde, sulama için gerekli niteliklere sahip atık suların tekrar kullanımı da önerilmektedir. Su kıtlığı bu kadar artmışken kullanılabilir yer altı su kaynaklarının kirletilmemesi için yeryüzünün temiz tutulması da bir o kadar büyük önem arz etmektedir. Ancak gelişmiş ülkelerin büyük bir sorunu da sanayi sektöründe kullanılan sulara karışan inorganik ve zehirli maddelerin ayrıştırılması için harcanan paralardır. Atık su arıtma tesislerinde günde binlerce ton su, sulama suyu olarak kullanılmak üzere arıtılabilmektedir. Sulamada evsel atık sular, drenaj suyu ve taban suyu gibi kaynaklar rahatlıkla kullanılabilmektedir. Ancak işletme kurulum ve çalıştırma maliyetleri ekonomiyi zorlayacak düzeye erişebileceği için yaygın olarak kullanılamamaktadır.

 Dünya genelinde özellikle de sanayileşmiş ülkelerde yaşam standartlarına bağlı olarak su tüketimi sürekli olarak artmaktadır. Buna karşın dünya üzerinde içilebilir suyun dağılımı, büyük bir dengesizlik göstermektedir [4].Dünya çapında kullanılan tüm evsel atık suyun yaklaşık %44’ü güvenli şekilde arıtılmamaktadır ve son 10 yılda ortalama su tüketimi nispeten sabit kalmış olsa da bazı bölgelerde su sıkıntısı seviyesi, son yirmi yılda %14 ila %15 oranında artmıştır. İçilebilir suyun ticarileştirilmesi, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın gerçekleştirilebilmesi nezdinde büyük bir sorundur. Şişelenmiş su piyasası dünya genelinde hızla artış göstermektedir ve bu durum aynı zamanda plastik kullanımının neden olduğu çevresel problemleri de beraberinde getirmektedir. Doğal sistemin bir parçası olan su, ticari bir araç olarak görülmemesi gerekirken aynı zamanda her canlının eşit olarak faydalanması gereken bir hak olarak devlet politikaları ve insan hakları yanında önemini korumalıdır. Malin Falkenmark, 1989 yılında ülkelerin toplam nüfusu ve toplam su kaynağı miktarını ilişkilendirerek, doğal sistemin ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak, nüfusun su kaynakları üzerindeki baskısını işaret eden bir indeks hazırlamıştır. “Falkenmark İndeksi” olarak ifade edilen eşik değerler, su kaynakları üzerindeki baskıyı tanımlayan ve sıkça kullanılan değerlerdir [5].

SU(m^3/kişi/yıl) Sınıflandırma
1700 ve üstü Su baskısı yok
1700-1000 Su sıkıntısı
1000-500 Su kıtlığı
500 ve altı Mutlak su kıtlığı

Tablo.2. Falkenmark İndeks Değerleri

Tablo 2’ de belirlenen kişi başına düşen yıllık su miktarı (m^3) su kıtlığı seviyesine ulaşmadan dünya genelinde sanitasyon çalışmalarına özen gösterilmeli, her canlının eşit hakkı olan temiz ve içilebilir suya ulaşımı sağlanmalıdır. Su temini konusunda rekabet arttıkça salgın hastalıklar, açlık, kitlesel göçler ve çatışmalar artmakta ve bu sorun küresel barış ve istikrarı da zedelemektedir. Bu nedenle, savunma ve güvenlik alanında su güvenliği öncelikli riskler kapsamında ön sıralardadır. Bu yüzden devletler, su hizmetlerinin özelleştirilmesi konusunda yenilikçi politikalar izlemeli ve su güvenliğini (sanitasyon ve hijyen çalışmaları) sağlamalıdır. Gerekli görüldüğü takdirde yerel topluluklara ve kırsal alanda yaşayan vatandaşlara iyi su yönetimi, bilinçli su kullanımı ve su tasarrufu hakkında bilgi edinmeleri için eğitim olanaklarının sağlanması gerekmektedir.

 Su mevcudiyeti ve su kalitesinde, sulak alanlar, topraklar ve ormanlar gibi doğal ortamlar da su kaynaklarının dayanıklılığını güçlendirdiğinden ve fiziksel alt yapı yatırımlarının tamamlayıcı unsuru olduklarından dolayı önemli rol oynamaktadırlar[4]. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları içme suyu, sanitasyon ve hijyenin ötesine geçerek okyanuslar, göller, nehirler ve yer altı suları gibi su kaynaklarının ve su ile ilgili daha geniş kapsamlı ekosistemlerin kalitesini ve sürdürülebilirliğini de ele almaktadır ve bu sorunlar için bizlere sunduğu çözüm önerileri şu şekildedir:

6.1. 2030’a kadar herkesin güvenilir ve erişilebilir içme suyuna evrensel ve eşit biçimde erişiminin güvence altına alınması.

6.2. 2030’a kadar herkesin yeterli temizlik ve sıhhi koşullara eşit biçimde erişiminin sağlanması ve kadınların, kız çocuklarının ve kırılgan durumda olan kişilerin ihtiyaçlarına özel önem göstererek kamuya açık alanlarda dışkılamanın sona erdirilmesi.

6.3. 2030’a kadar kirliliği azaltarak, çöp boşaltmayı ortadan kaldırarak, zararlı kimyasalların ve maddelerin salınımını en aza indirgeyerek, arıtılmamış atık su oranını yarıya indirerek ve geri dönüşümü ve güvenli tekrar kullanımı küresel olarak ciddi ölçüde artırarak su kalitesinin yükseltilmesi.

6.4. 2030’a kadar bütün sektörlerde su kullanım etkinliğinin büyük ölçüde artırılması, su kıtlığı sorununu çözmek için sürdürülebilir tatlısu tedarikinin sağlanması ve su kıtlığından muzdarip insan sayısının önemli ölçüde azaltılması.

6.5. 2030’a kadar uygun görüldüğünde sınır ötesi işbirliği yoluyla her düzeyde bütünleşik su kaynakları yönetimi uygulanması.

6.6. 2020’ye kadar dağları, ormanları, sulak alanları, nehirleri, akiferleri ve gölleri kapsayan su ekosistemlerinin korunması ve eski haline getirilmesi.

6.a. 2030’a kadar uluslararası işbirliğinin ve gelişmekte olan ülkelere su hasadı, tuzdan arındırma, su verimliliği, atık su arıtımı, geri dönüşüm ve tekrar kullanım teknolojileri gibi suyla ve sıhhi koşullarla ilgili faaliyetlerinde ve programlarında verilen kapasite geliştirme desteğinin artırılması.

6.b. Yerel halkların su ve sıhhi koşullar yönetiminin geliştirilmesine katılımlarının desteklenmesi ve güçlendirilmesi.

KAYNAKLAR:

  1. Öğr.Üyesi İlknur Dolu Bartın Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Halk sağlığı Hemşireliği ABD, Hijyen ve Sanitasyon:hijyen-ve-sanitasyon.pdf
  1. Ulugergerli, F. (2021). İçme Suyu Havzalarının Ekosistem Yaklaşımlı Planlama Paradigmalarının Kapsamı. Resilience, 119-141.:İçme Suyu Havzalarının Ekosistem yaklaşımı.pdf
  1. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, Temiz su ve Sanitasyon (6), 2030 Hedefleri:pdf
  1. Doç. Dr. Elif Çolakoğlu, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü, Kentleşme ve Çevre Sorunları Anabilim Dalı,2011:Emniyetli i__me Suyu ve Sanitasyon Hakk__ – the Right to Safe Drinking Water And Sanitation[#61]-58.pdf
  1. Dr. Selim KILIÇ, Dr. Öğr. Üyesi Abdullah KARATAŞ, Ömer Halisdemir Üniversitesi, İnsan Haklarının Bir Bileşeni Olarak Su Hakkı, TAAD, Yıl:9, Sayı:34 (Nisan 2018):__NSAN HAKLARININ B__R B__LE__EN__ OLARAK SU HAKKI[#693644]-980831.pdf

Denetleyen:Meryem Melisa Kar

Yorum bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir