Televizyonlarda karşımıza çıkan bebek maması reklamlarında da her zaman duyduğumuz gibi ilk 6 ay anne sütü bebeğin gelişimi ve sağlığı açısından oldukça önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF), Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), Amerikan Aile Hekimliği Akademisi (AAFP), Amerikan Obstetri ve Jinekoloji Cemiyeti (ACOG), Tıp Emzirme Akademisi (ABM), bebeklerin ilk 6 ay boyunca sadece anne sütü verilmesi gerektiğini, ek gıdaya yedinci aydan itibaren başlanmasını ve emzirmenin bebek 2 yaşına gelinceye dek devam etmesi gerektiğini söylemektedirler1. Anormal bir durum ortaya çıkmadığı sürece yani bebekte herhangi bir rahatsızlık yoksa, anne sütünün bebeğe yetememesi gibi problemler çıkmazsa bu öneri dikkate alınmalıdır. Bebekler acıktığında veya susadığında bunu anne sütünden karşılayabilmektedirler. Su bile verilmemesi her ne kadar şaşırtıcı olsa da anne sütünün %87 oranında su, %3,8 oranında yağ, %1 oranında protein ve %7 oranında laktozdan oluşması bebeğin gerekli olan tüm besin çeşitlerini ve sıvı ihtiyacını karşılamaktadır2.
Meme Yapısı
Her bir memenin ortasındaki koyu renkli kısma meme ucu (areola) denmektedir. Areolanın ortasında ise sütün akmasını sağlayan silindir şekline benzeyen yapı bulunmaktadır. Her memede lob adında 15-20 adet birbirinden bağımsız süt üreten birimler vardır. Her lob ise kendi içinde lobül adında 20-40 adet daha küçük alt birimlere ayrılmaktadır. Her lobül de yine kendi içinde alveollere yani esas süt üreten hücrelerin toplandığı çok sayıda bölüme ayrılmaktadır. Üretilen sütlerin dışarıya taşınması için meme dokusunda çok sayıda süt iletim kanalları ve kanalcıkları (duktül) bulunmaktadır. Süt üretildikten sonra alveollerden duktül adındaki kanalcıklara, kanalcıklardan duktus veya laktiferöz ismi verilen büyük kanallara geçiş yapar. Daha sonra meme ucunun altında bulunan laktiferöz sinüslerine gider ve meme başında çok sayıda bulunan minik deliklerden dışarı çıkmaktadır3.


Anne Sütünün İçeriği Ve Aşamaları
Anne sütünün içeriği zamanla değişim göstermektedir ve üç farklı belirgin aşaması vardır. Doğumdan sonra ilk beş gün boyunca salgılanan süte halk arasında “Ağız Sütü” denir. Bilimsel adı ise kolostrumdur. Bu süt bolca antikor içerir ve antikorlar bebeği olası hastalıklardan korumaktadır. Yağ oranı düşüktür. Fakat protein, vitamin ve mineral oranları yüksektir. Rengi sarımtıraktır. Ayrıca bu üst bebeğin bağırsağının olgunlaşmasında görev alan büyüme faktörleri içermektedir4. Bu süreden sonra salgılanan süte ise “Geçiş Sütü” denir. Bilimsel adı transizyoneldir. Ağız sütünden sonra beşinci günden itibaren on beşinci güne kadar salgılanan süttür. Bu sütün miktarı kolostruma göre fazladır. İçeriğinde ise protein miktarı azalırken laktoz, yağ ve kalori oranı artış göstermektedir3. Matür (olgun) süt ise on beşinci günden sonra salgılanan süttür. Olgunlaşmış sütün %87’si sudan oluşmaktadır5. Bu yüzden annenin tükettiği su miktarı süt oluşumuna desteği için oldukça önemlidir. Bahsedilen bu aşamalar boyunca süt rengi gittikçe açılmakta ve daha akışkan bir hale gelmektedir.

Anne Sütünün Önemi
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki bilimsel araştırma sonuçları baz alınarak yapılan açıklamalara göre anne sütü ile beslenmenin; nörokognitif gelişimi güçlendirdiği, hastalıklara karşı koruyu etki sağladığı, tip 1 diyabet, bakteriyel menenjit, bakteremi, solunum yolu enfeksiyonu, geç başlangıçlı sepsis, idrar yolu enfeksiyonu ve çölyak gibi birçok hastalığın şiddetini ve görülme sıklığını azalttığı ileri sürülmüştür6,7.
Anne sütü ile önlenebilen başka hastalıklar da vardır. Örneğin;
- Astım: Anne sütünden önce ilk 4 ayda diğer sütlerden kullanmak 6 yaşında astım riski oluşturmaktadır.
- Çocukluk Çağı Kanserleri (Lenfoma, Lösemi, Nöroblastom): Bebeğin bağışıklık sisteminin gelişmesiyle karsinojenlere karşı savunma oluşturmaktadır. Kanser hücreleri insan sütünde apopitoza uğramaktadır.
- Karaciğer Hastalığı: Proteaz inhibitörleri bebeği alfa antitripsin eksikliğinden korumaktadır6,8.
Anne sütü ile beslenen bebeklerin bir diğer olumlu yanı ise ağız gelişimine katkı sağlamasıdır. Emerken iyi kıvrılan ve gelişen U şekilli diş kavisi sayesinde ileri yaşlarda daha az horlama ve uyku apnesi görülmektedir8.
Anne Sütünü Arttıran Besinler
Her gün bol su tüketilmesi, anne sütünün artmasına yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra; rezene, ısırgan otu, fesleğen ve biberiye anne sütünü arttıran önemli bitkilerdendir.
- Siyah Susam: Kalsiyumca zengindir.
- Kimyon: İçinde çok miktarda demir bulundurur. Fesleğen: sindirim sisteminin düzenlenmesinde rol oynar. Ayrıca K vitamini kaynağıdır ve sakinleştirici özelliği bulunmaktadır.
- Yeşil Sebzeler: Vitamin ve mineral bakımından oldukça zengin olan fasulye, ıspanak, pancar yaprağı, kuşkonmaz gibi sebzeler laktasyonun arttırmaktadır. Aynı zamanda sindirime yardımcı olup vücudun direnç kazanmasına da katkısı vardır.
- Kırmızı ve Turuncu Sebzeler: Beta-karoten bakımından oldukça zengindir. Sütün kalitesini arttırmaktadır. Sarımsak: Bebeğin süt emme süresinin artmasını sağlayarak annenin iştahının açılmasına da yardımcı olmaktadır.
- Yağlar: Zeytinyağı, keten tohumu yağı ve susam yağı gibi sağlıklı yağlar anneye enerji vermektedir.
- Yulaf: Lif oranı yüksek olan bu yiyecek aynı zamanda demir ve kalsiyum bakımından da zengindir9,10.
Bebeklerin sağlıklı büyümesi ve bağışıklık sistemlerinin güçlü olması için anne sütü çok önemlidir. Gebelikle birlikte başlayan süt üremi bebeğin doğmasıyla beraber salgılanmaya başlanmaktadır. Sütün içeriği her zaman aynı olmamakla birlikte rengi de değişmektedir. Sadece sağlık açısından olmamakla birlikte emziren anne ile bebeğin daha kolay bağ oluşturmasına yardımcı olmaktadır. Herhangi bir olumsuzluk yaşanmadığı takdirde tavsiye edilen süre boyunca annenin bebeği emzirmesi gerekmektedir.
Kaynaklar:
- Irmak N. (2016), The Journal of Turkish Family Physician Cilt.7 Sayı.2 ,Anne sütünün önemi ve ilk 6 ay sadece anne sütü vermeyi etkileyen unsurlar, Alınma tarihi: 15/09/2022 http://turkishfamilyphysician.com/makaleler/derleme/anne-sutunun-onemi-ilk-6-ay-sadece-anne-sutu-vermeyi-etkileyen-unsurlar/
- Martin, Camilia R., Pei-Ra Ling, and George L. Blackburn (2016), Review of Infant Feeding: Key Features of Breast Milk and Infant Formula 2.1 Composition of Human Breast Milk, Alınma tarihi: 15/09/2022 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4882692/pdf/nutrients-08-00279.pdf
- Uraş N., Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yenidoğan Dergisi sayfa:130-148, Anne sütünün oluşumu ve içeriği, Alınma tarihi: 15/09/2022 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/751725
- Türkmen B. (2018), Kolostrum nedir?, Alınma tarihi: 15/09/2022 https://invidyo.com/blog/anne-sutu
- Dr. Aksoy M., Anne sütünün içeriği, Alınma tarihi: 16/09/2022 https://www.mugeaksoy.com/anne-sutu-ve-emzirme
- Doç. Dr. Tekin O. (2008), Anne sütü ile beslenme süresine etki eden faktörlerin araştırılması 2.3.1, 2.3.2. 2.3.3, 2.4, 2.4.1, Alınma tarihi: 16/09/2022 https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/616289/yokAcikBilim_309902.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
- Gökçay G., Keskindemirci G. (2009), Anne sütünün önemi, Aile Hekimliğinde Anne Sütünün Anne ve Bebek Sağlığı Açısından Önemi 1. Baskı sayfa: 1-7, Alınma tarihi: 16/09/2022 https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-anne-sutunun-onemi-84752.html
- Riordan J. The biological specificity of breastmilk, Breastfeeding and human lactation, Third edition, USA, Jones and Bartlett Publishers Inc, 2005:113-114 Alınma tarihi: 16/09/2022
- Memorial Tıbbi Yayın Kurulu (2022), Anne sütü ve emzirmenin faydaları, Alınma tarihi: 16/09/2022 https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/anne-sutu-ve-emzirmenin-faydalari
- Yalçık Irmak A., Yıldırım Balkan Z., Metinoğlu M. (2019), Anne sütü üretimini arttıran bitkisel galaktogoglar: Literatür inceleme, Sağlık ve Toplum sayı.1 sayfa:17-21, Alınma tarihi: 16/09/2022 https://ssyv.org.tr/wp-content/uploads/2019/06/2-Anne-S%C3%BCt%C3%BC-%C3%9Cretimini-Artt%C4%B1ran-Bitkisel-Galaktogoglar.pdf
Görsel Kaynaklar:
- Dr. Tarhan Ö.R., Meme Anatomisi, Alınma tarihi: 15/09/2022 https://www.turkcerrahi.com/makaleler/meme/meme-anatomisi/
- Dr. Tarhan Ö.R., Meme Anatomisi, Alınma tarihi: 15/09/2022 https://www.turkcerrahi.com/makaleler/meme/meme-anatomisi/
- Bebek ve çocuklar için sağlıklı beslenme rehberi (2015), Anne sütünün evreleri, Alınma tarihi: 16/09/2022 http://www.doktorannem.com/makale/anne-sutunun-evreleri.html
Denetleyen: Ece YARDIMCIEL